ART TALK MAGAZINE-ΕΛΒΕΤΙΑ

Πέγκυ Κλιάφα

Pharmakon

 από την Carolina Conforti

Διαβάστε τη συνέντευξη εδώ

Συνάντησα την Πέγκυ Κλιάφα κατά τη διάρκεια της Art Athina 2020, εκείνον το Σεπτέμβρη του «καλλιτεχνικού μου άθλου». Ήταν Κυριακή πρωί, λίγο πριν φύγω για Ζυρίχη.

Ακόμα αισθάνομαι την ενέργεια, τη θετική αύρα της αγαπημένης μου Αθήνας. Η Πέγκυ Κλιάφα μου παρουσίασε έναν απρόσμενο φιλοσοφικό τρόπο ζωής που άλλαξε την αντίληψή μου για τις συσκευασίες φαρμάκων! Συχνά τα έργα της Πέγκυς συγκρίνονται με τον «φαρμακευτικό πειρασμό» του Damien Hirst. Το «Φάρμακον» της είναι ένας φόρος τιμής στην ιατρική επιστήμη ανά τους αιώνες μέχρι και σήμερα. Τα έργα της, φτιαγμένα από συσκευασίες φαρμάκων και κάψουλες, μαρτυρούν την παροδικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης: τη στάση μας απέναντι στη ζωή και το θάνατο, τη δύναμη της πίστης, την αθωότητα, την εμπιστοσύνη, τη διττότητα της φύσης και το μέτρο. Μέσα από τα σπινθηροβόλα έργα της, η Πέγκυ διηγείται πώς οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται την ανακάλυψη μιας θαυματουργής θεραπείας, καθώς και τη βελτίωση της ανθρώπινης ζωής που προκύπτει από αυτήν. Είναι συναρπαστικό να αντιλαμβανόμαστε μια απλή κάψουλα ως το φιλοσοφικό νήμα που μάς συνδέει με τους φόβους και τις ελπίδες μας.

Πέγκυ Κλιάφα, “Armory Square”, “Armory Shield” και “Change” 

Αγαπητή Πέγκυ, τι σε ενέπνευσε να αφιερώσεις τη ζωή σου στη δημιουργία τόσο ξεχωριστών έργων; Τι σε εντυπωσιάζει περισσότερο: τα χρώματα, τα σχήματα ή οι υφές των φαρμάκων;

Το έργο μου αναφέρεται στα φάρμακα και τη θεραπεία του σώματος και της ψυχής. Ωστόσο, μου πήρε αρκετό καιρό να εκφράσω καλλιτεχνικά το ενδιαφέρον μου για τα φάρμακα. Το 2011/2012 αποφοίτησα από την Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών Αθηνών (δίπλωμα μεταπτυχιακού επιπέδου) με ειδίκευση στη Ζωγραφική και βασική επιλογή/κατεύθυνση τη Γλυπτική. Πριν, σπούδασα Διοίκηση Επιχειρήσεων και εργάστηκα σε αυτόν τον τομέα για αρκετό καιρό. Όταν κάποια στιγμή, φοιτήτρια ακόμα, βρήκα μια διαφήμιση χαπιών σε ένα περιοδικό μου δημιουργήθηκαν διλήμματα που, όμως, πάντα υπέβοσκαν μέσα μου. Να πάρω άλλο ένα χάπι; Να πάρουν τα παιδιά μου πάλι αντιβίωση; Είναι σωστό να διαφημίζονται τα φάρμακα; κλπ. Η δύναμη των φαρμάκων έμοιαζε με μεγάλο και αμφιλεγόμενο ζήτημα.

Πέρα από τα προφανή και κρυφά νοήματά τους, τα φάρμακα παρουσιάζουν ενδιαφέρον και από αισθητικής άποψης. Στα μάτια μου, τα χρώματα, τα σχήματα και οι υφές τους είναι πηγές έμπνευσης. Τα φάρμακα έχουν πλούσια ιστορία, αλλά και υλική υπόσταση, πολυχρωμία, ποικιλία σχημάτων και μεγεθών. Οι συσκευασίες τους με εμπνέουν εξίσου. Χρησιμοποιώ τα φάρμακα όπως ένας άλλος καλλιτέχνης θα χρησιμοποιούσε τα χρώματα, τον πηλό ή οποιοδήποτε άλλο καλλιτεχνικό μέσο. Στα μωσαϊκά μου, τα χάπια γίνονται ψηφίδες και δίνουν χρώμα, στους πολυελαίους μου, οι κάψουλες μετατρέπονται σε μικρά διαφανή κρύσταλλα, στα βιτρώ μου, οι συσκευασίες φαρμάκων μεταμορφώνονται σε διάτρητα γυαλιά, στα οποία διεισδύει ένα φως μυσταγωγικό, ενώ στα αφαιρετικά μεταλλικά έργα μου, τα ανάγλυφα στοιχεία παίζουν με το φως και τις σκιές. Ένας συναρπαστικός κόσμος γεμάτος δυνατότητες!

Ατομική έκθεση “Placebo”, Γκαλερί Λόλα Νικολάου, Θεσσαλονίκη. Chandelier II, Ψηφιδωτό με χάπια “Ομφάλιο”, Ψηδιδωτό “Δαντέλα”, 3 Πορτρέτα Χαπιών.

Το καλλιτεχνικό σας ταξίδι είναι απίστευτο! Ποια έκθεση έχετε περισσότερο στην καρδιά σας;

Και οι δύο ατομικές εκθέσεις μου έχουν ξεχωριστή θέση στην καρδιά μου: η πρώτη ονομαζόταν “PHARMAKON” και πραγματοποιήθηκε στην Γκαλερί Καππάτος στην Αθήνα το 2013, ενώ η δεύτερη με τίτλο “PLACEBO” έλαβε χώρα στην Γκαλερί Λόλα Νικολάου στη Θεσσαλονίκη το 2016.

Το “PHARMAKON” χωριζόταν σε τρία μέρη, «Θρησκεία-Μεταφυσική», «Φύση» και «Επιστήμη-Χημεία», που αντικατόπτριζαν την επιστημονική και ιστορική έρευνά μου πάνω στη θεραπεία των ασθενειών, από τη μεταφυσική και τη θρησκεία έως την πρόοδο της επιστήμης και της χημείας. Η έκθεση αποτύπωνε την ιστορία της θεραπείας ως παλίμψηστο της μεραφυσικής, της φύσης και της επιστήμης. Ήταν μια δυνατή καλλιτεχνική πρόταση που με εισήγαγε στον κόσμο των ατομικών εκθέσεων.

Στην έκθεση “PLACEBO”, επικεντρώθηκα κυρίως στα θεμέλια της δυτικής αντίληψης περί φυσικών, επιστημονικών, καθώς και διανοητικών θαυμάτων. Το γεγονός πως τα υλικά που χρησιμοποίησα αναφέρονταν στη δύναμη της επιστήμης να θεραπεύει μέσω των φαρμάκων, ενώ ο τίτλος της έκθεσης υπαινισσόταν την πιθανότητα της αυταπάτης, έδινε τροφή για σκέψη και συζήτηση.

Είμαι πραγματικά ευγνώμων για αυτές τις δύο εκθέσεις και ανυπομονώ για την επόμενη ατομική μου έκθεση, πάνω στην οποία δουλεύω αυτή τη στιγμή.

Πέγκυ Κλιάφα, “Dance”, Εγκατάσταση με 3 πανοπλίες/φορέματα κρεμασμένα από ιατρικά στατώ

Υποστηρίζεις πως τα Φάρμακα, η Αγάπη και η Θρησκεία συνδέονται μεταξύ τους και πως «όλα είναι εν δυνάμει γιατρικό και δηλητήριο». Επίσης, «Η αγάπη είναι καπνός, βγαίνει αχνά απ’ την καρδιά· καθάρισε; Φωτιά σπιθίζει μέσα στη ματιά· πειράχτηκε; Είναι θάλασσα από δάκρυα φουσκωμένη».

Ρωμαίος (Πράξη Ι, Σκηνή 1)

Γιατί; Υπάρχει μια κλωστή που ενώνει τους φόβους και τις ελπίδες μας;

 Εννοιολογικά, αυτό που με τραβάει στα φάρμακα είναι η «θαυματουργή» τους δύναμη, η διττή τους φύση «που λειτουργεί ως βάλσαμο και ως φαρμάκι», όπως αναφέρει ο Jacques Derrida στο βιβλίο του «Πλάτωνος Φαρμακεία». Η σχέση μεταξύ θεραπείας, φαρμάκου και θρησκείας, με τη φυσική και τη μεταφυσική έννοια, υπερβαίνει τα όρια του χρόνου και του χώρου. Παρά το γεγονός πως λόγω της κοινωνικής προόδου άρχισαν να ξεχωρίζουν το ένα από το άλλο, συνεχίζουμε να καταφεύγουμε και στα δύο σε στιγμές απελπισίας. Διατηρούν ακόμα μια αίσθηση μαγική, όπως και η αγάπη.

Τα φάρμακα, η αγάπη, η θρησκεία δεν είναι ούτε καλά ούτε κακά από μόνα τους. Είναι ο τρόπος που χρησιμοποιούνται ή εκφράζονται που τα καθιστά καλά ή κακά. Τα φάρμακα έχουν ωφελήσει πολύ την ανθρώπινη ζωή, βελτιώνοντάς την. Ο παγκόσμιος πληθυσμός θα ήταν πολύ μικρότερος αν δεν υπήρχαν τα αντιβιοτικά. Από την άλλη, η υπερβολική κατανάλωσή τους μπορεί να οδηγήσει στο άλλο άκρο, δηλαδή το ανθρώπινο σώμα να μην μπορεί να αμυνθεί. Εξίσου κακό είναι όταν γίνεται κατάχρηση απλά για ψυχολογικούς λόγους. Ωστόσο, υπάρχουν άνθρωποι που ξυπνούν κάθε πρωί και καταφέρνουν να πάνε στη δουλειά τους χάρη στα φάρμακα. Είναι ένα καταφύγιο, όπως και η θρησκεία.

Το πώς επιλέγουμε να προσεγγίσουμε τα φάρμακα, τη θρησκεία και την αγάπη είναι που τα καθιστά καλά ή κακά, όπως συμβαίνει με τα περισσότερα πράγματα στη ζωή. Όπως λέγεται, ό,τι μας θρέφει μάς καταστρέφει. Υπό αυτήν την έννοια, οι φόβοι και οι ελπίδες μας πάνε χέρι-χέρι. Πρόκειται για ένα φαύλο κύκλο τόσο στην πραγματική ζωή όσο και στην τέχνη.

Τα τελευταία χρόνια ήταν παράλογα: μια ταινία επιστημονικής φαντασίας που δυστυχώς δεν ήταν ταινία… πιστεύετε πως ο Covid-19 συνέβαλε στην περαιτέρω θεοποίηση των φαρμάκων;

Λέγεται πως «η πραγματικότητα συχνά ξεπερνάει την πιο ζωηρή φαντασία» και ο Covid – 19 αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα. Οι ταινίες συχνά βασίζονται σε αληθινά γεγονότα. Τα τελευταία δύο χρόνια, βιώνουμε μια τέτοια συνθήκη λόγω της πανδημίας, όπου η ανθρωπότητα προσευχόταν για την ανακάλυψη του εμβολίου που θα μας έβγαζε από αυτήν την απίστευτη κατάσταση. Και το εμβόλιο κατέφτασε. Αλλά είναι αρκετά καλό; Εισακούστηκαν οι προσευχές μας; Η αλήθεια είναι υποκειμενική.

Η πανδημία έκανε πιο έντονες τις παραπάνω σκέψεις μου και απέδειξε πως η ιδέα πίσω από αρκετά έργα μου μπορούσε να βγει αληθινή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η εγκατάσταση που παρουσίασα στο ΕΜΣΤ τον Ιούλιο του 2017 κατά τη διάρκεια της Documenta 14 υπό τον τίτλο “Breathing Booth & The Cost of Breathing”. Ήταν μια ουτοπική πρόταση να τοποθετηθούν «Θάλαμοι Αναπνοής» στα κέντρα των πόλεων με αυτόματους πωλητές οξυγόνου, μασκών και εισπνεόμενων φαρμάκων.

Παρά το γεγονός πως οι μικροοργανισμοί ήταν πάντα σημαντικοί στο έργο μου, όπως για παράδειγμα στη σειρά “Bacteria”, δεν μπορούσα να φανταστώ πως ο κόσμος του μικροσκοπίου θα μπορούσε να εισβάλει και να αποδιοργανώσει τον πραγματικό κόσμο σε τέτοιο βαθμό.

Βρισκόμαστε σίγουρα σε μια καθοριστική στιγμή της ιστορίας εξαιτίας της πανδημίας. Δυστυχώς, οι υπερβολικές καταστάσεις απαιτούν υπερβολικά μέτρα, τα οποία με τη σειρά τους οδηγούν σε υπερβολικές αντιδράσεις. Μέσα στη δίνη των γεγονότων, αντιμετωπίζουμε ένα διπλό πρόβλημα: τόσο τη θεοποίηση, όσο και την καταδίκη των φαρμάκων.

Πέγκυ Κλιάφα, Βιτρώ Ι, Ρόδακας

Μια από τις πιο παλιές σου εγκαταστάσεις με τίτλο “Imagined Homes” αποτελούνταν από τέσσερα βιτρώ και παρουσιάστηκε στην 6η Biennale Σύγχρονης Τέχνης στη Θεσσαλονίκη. Η συγκεκριμένη εγκατάσταση κατάφερε να τονίσει μια πολύ δυνατή στιγμή της ιστορίας. Πώς αυτές οι άδειες συσκευασίες χαπιών αποτυπώνουν περισσότερο από ποτέ το εύθραυστο της ανθρώπινης ύπαρξης; Τι άλλαξε στην καλλιτεχνική σου ζωή από τότε που εμφανίστηκε ο Covid-19;

Με βάση το θέμα της Biennale, Imagined Homes, παρουσίασα μια εγκατάσταση που αποτελούνταν από ένα πάνελ με βιτρώ σε κάθε μια από τις τέσσερις πλευρές ενός φανταστικού κύβου με φως στη μέση. Το φως αντανακλούσε τα σχήματα των βιτρώ στους γύρω τοίχους δημιουργώντας μια ευφάνταστη ατμόσφαιρα που παρέπεμπε σε πραγματικό σπίτι. Η πρότασή μου αφορούσε τη θρησκεία που μπορεί να προσφέρει καταφύγιο σε ανθρώπους που χρειάζονται σταθερότητα και εσωτερική δύναμη για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα της ζωής.

 Ακολουθεί ένα απόσπασμα από τον κατάλογο της Biennale:

«…οι χρησιμοποιημένες συσκευασίες μετατρέπονται σε περίτεχνες και εντυπωσιακές συνθέσεις με την καθοριστική επέμβαση του τεχνητού, καθαρού και ζεστού φωτός που διαπερνά τη διάφανη υφή τους, και ορίζουν τόπους ιερούς, χώρους υπερβατικούς, όπου μπορείς να απομονωθείς, να συνδεθείς με τις απόμακρες πλευρές του εαυτού σου, να επικοινωνήσεις με το θείο…»

Καθώς βρισκόμαστε εν μέσω υγειονομικής, οικονομικής και κοινωνικής κρίσης, αισθάνομαι την ανάγκη να ρουφήξω και να αφομοιώσω αυτές τις νέες εμπειρίες. Αυτό που ξέρω σίγουρα είναι πως θα προσεγγίζω τα έργα με πολύ μεγαλύτερο σεβασμό και εκτίμηση για την οικουμενική σημασία της επιστήμης, λαμβάνοντας υπόψη το εύθραυστο της ανθρώπινης ύπαρξης.

Πέγκυ Κλιάφα, “Pillow I”, Ψηφιδωτό με πραγματικά χάπια

Όλα τα έργα σου είναι σχεδιασμένα λεπτομερώς με σχεδόν χειρουργική ακρίβεια. Το ένα πιο εντυπωσιακό από το άλλο. Ο «Πολυέλαιος» είναι μια από τις πιο συναρπαστικές δημιουργίες σου…τι αναπαριστά; Ποια είναι η ιστορία του; Πόσο καιρό σου πήρε να τον ολοκληρώσεις;

Εκ πρώτης όψεως, ο «Πολυέλαιος» μοιάζει με υπέροχο κρυστάλλινο φωτιστικό, αλλά στην πραγματικότητα είναι φτιαγμένος από άδειες κάψουλες ζελατίνης. Πρόκειται για ένα φόρο τιμής στο φως, τη διαφάνεια, την ενέργεια και τη θεραπεία. Συνεπώς εμπεριέχει τις ιδιότητες του φαρμάκου, μετατρέποντας το φως σε ενέργεια. Συγχρόνως, οι κάψουλες αποκτούν μια αισθητική αξία που αλλάζει εντελώς την αρχική τους χρήση.

Το φως πάντα αποτελούσε βασικό στοιχείο του έργου μου, ενώ το ενδιαφέρον μου για τους πολυελαίους παραμένει εδώ και χρόνια. Η έρευνά μου πάνω στο φαινόμενο placebo, τα ένωσε στο πλαίσιο του έργου μου. Το φως σε συνδυασμό με τις άδειες συσκευασίες φαρμάκων ή τις κενές κάψουλες μου θύμισαν το γνωστό φαινόμενο placebo, όταν παρατηρείται βελτίωση των συμπτωμάτων χωρίς αληθινή θεραπευτική ουσία.

Μου πήρε αρκετούς μήνες να το ολοκληρώσω, επειδή η διαδικασία περιελάμβανε πολλά στάδια που δεν εξαρτώνταν όλα από εμένα. Ξεκίνησα από το σχεδιασμό και στη συνέχεια συνεργάστηκα με έναν κατασκευαστή πολυελαίων, ο οποίος ετοίμασε το «σκελετό» του πολυελαίου υπό την επίβλεψή μου. Έπειτα έπρεπε να βρω και να παραγγείλω χιλιάδες διαφανείς κάψουλες ζελατίνης, που αποτελούν το βασικό υλικό κατασκευής του συγκεκριμένου έργου, και να σιγουρευτώ για την ανθεκτικότητά τους. Το τελευταίο, πολύ σημαντικό και εξαιρετικά χρονοβόρο στάδιο ήταν να διαπεραστούν όλες οι κάψουλες με πετονιά και στη συνέχεια να μονταριστούν στον πολυέλαιο. Χιλιάδες κάψουλες, ατελείωτες ώρες, αλλά το αποτέλεσμα με δικαίωσε!

Πέγκυ Κλιάφα

Αν ποτέ αναρωτηθήκατε τι να κάνετε τις συσκευασίες των φαρμάκων σας, εκτός από το να τις επιστρέψετε στο φαρμακείο για ανακύκλωση, η Πέγκυ Κλιάφα θα δώσει νέα πνοή στην απλή καθημερινότητά σας! Θα σας κάνει να δείτε από άλλη οπτική γωνία το θαυμαστό κόσμο των φαρμάκων. Το άδειο κουτί των χαπιών σας δεν είναι πια μια απλή συσκευασία, αλλά ένα φιλοσοφικό νήμα που σάς συνδέει με τους φόβους και τις ελπίδες σας…