ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ – ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
Τα έργα της Πέγκυς Κλιάφα μου έκαναν εντύπωση από την πρώτη στιγμή που τα είδα. Η πρώτη ύλη που χρησιμοποιεί, οι συσκευασίες χαπιών και φαρμάκων δηλαδή, καθώς και ο τρόπος που την μεταπλάθει σε έργα τέχνης υψηλής αισθητικής αξίας με ποικίλους κοινωνικούς και υπαρξιακούς προβληματισμούς, είναι δύσκολο να αφήσουν αδιάφορο οποιονδήποτε θεατή. Παρά το γεγονός ότι αποφοίτησε από την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών μόλις το 2012, έχει καταφέρει να λάβει μέρος ήδη σε πολυάριθμες ομαδικές εκθέσεις, ενώ έχει παρουσιάσει το έργο της και σε δύο ατομικές σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, στην Αίθουσα Τέχνης Καππάτος και στην γκαλερί Λόλα Νικολάου αντίστοιχα. Φέτος ήταν μια από τις πιο δραστήριες χρονιές για την καλλιτέχνιδα, καθώς ένα έργο της παρουσιάζεται στην 6η Μπιενάλε της Θεσσαλονίκης “Φαντασιακές Εστίες”, παράλληλα με την έκθεση “Δημιουργικές Συναντήσεις” στο Ίδρυμα Αβέρωφ στο Μέτσοβο, ενώ τον Ιούλιο παρουσίασε ένα έργο της στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, παράλληλα με την documenta 14. Με αφορμή, λοιπόν, όλη αυτήν την εκθεσιακή δραστηριότητα, συνάντησα την Πέγκυ Κλιάφα για να μιλήσουμε για το υλικό από το οποίο αντλεί την έμπνευσή της και όλες τις προεκτάσεις που δημιουργεί η εφαρμογή του στο έργο της.
Συνέντευξη στην Αννίτα Αποστολάκη
Νέα της Τέχνης: Θέλετε να μας πείτε λίγα λόγια για το τι παρουσιάζετε στην 6η Μπιενάλε της Θεσσαλονίκης;
Πέγκυ Κλιάφα: Με βάση το θέμα “Φαντασιακές Εστίες” της μπιενάλε, είχα υποβάλει στο ανοιχτό κάλεσμα που έκανε μία εγκατάσταση που είχα ήδη κάνει, από τέσσερα βιτρώ, διαστάσεων 1,5×1,5 και 2,5×1,25 μ., τα οποία διαμορφώνουν ένα νοητό κύβο με ένα φως στη μέση. Το φως αυτό αντανακλά τα σχέδια των βιτρώ στους γύρω γύρω τοίχους, δημιουργώντας ένα κλίμα φαντασιακό και ένα σχήμα που ενδεχομένως θυμίζει εστία. Στην εποχή μας, η έννοια της εστίας έχει απομακρυνθεί αρκετά από την παραδοσιακή εικόνα που έχουμε στο μυαλό μας, δηλαδή ένα σπίτι, σε μια συγκεκριμένη γη, για πάντα. Για πάρα πολλούς ανθρώπους δεν υπάρχει για πάντα, όπως βλέπουμε με τις μετακινήσεις πληθυσμών, τους πολέμους και τις οικονομικές αλλαγές. Οπότε, η έννοια της εστίας μπορεί να είναι το κάθε τι που πιστεύουμε, που μας κάνει να αισθανόμαστε ότι ανήκουμε κάπου, οι σχέσεις μας ή τα συναισθήματά μας -ό,τι δίνει φως και νόημα στη ζωή μας.
Η πρότασή μου είχε να κάνει με τη θρησκεία, η οποία μπορεί να είναι μια σταθερά για τους ανθρώπους που μετακινούνται και αλλάζουν τα πάντα στη ζωή τους. Μπορεί να είναι αυτό που τους κρατάει για να αντέχουν, να προσαρμόζονται και να ξαναξεκινούν. Είχα την τύχη η πρότασή μου να επιλεγεί και μάλιστα να τοποθετηθεί στην Αγιορειτική Εστία. Η Αγιορειτική Εστία υπήρξε αρχικά και για πάρα πολλά χρόνια η “κλινική Νεδέλκου”, οπότε ο χώρος που φιλοξενεί το έργο συνδυάζει τα δύο βασικά στοιχεία του: τη θρησκεία και την ίαση.
Τελευταία παρουσιάσατε το έργο σας στο Ίδρυμα Αβέρωφ στο Μέτσοβο. Πώς προέκυψε αυτή η συνεργασία;
Οι “Δημιουργικές Συναντήσεις” είναι ένα πρόγραμμα που ξεκίνησε το 1995. Από μια έκθεση που είχε γίνει προ ετών, με τίτλο “Σκιάχτρο”, είχε μείνει στο ίδρυμα ένα έργο του Μιχάλη Κατζουράκη. Με βάση την πολυετή συνεργασία του Ιδρύματος Αβέρωφ με τον καλλιτέχνη και τη μικρή αναδρομική που του κάνουν μέσα στην Πινακοθήκη, η Λίνα Τσίκουτα – Δεϊμέζη, επιμελήτρια της έκθεσης και επιμελήτρια της Εθνικής Πινακοθήκης με ειδίκευση στη σύγχρονη τέχνη, προσέγγισε εμένα και το Βασίλη Γεροδήμο, για να κάνουμε από ένα γλυπτό-εγκατάσταση στα αμπέλια και μία μικρή έκθεση μέσα στην πινακοθήκη.
Το έργο στα αμπέλια είναι εγκατάσταση συγκεκριμένου χώρου και εκτός του ότι έπρεπε να σεβαστεί προφανώς το θέμα του αμπελώνα, όπου γίνεται η εγκατάσταση, μας έδωσαν και το θέμα “Φόβος-Όραμα-Ελπίδα”. Πάνω σε αυτά τα τέσσερα στοιχεία (αμπέλι, φόβος, όραμα, ελπίδα), σκέφτηκα να κάνω το γλυπτό Templo or Fear, Vision, Hope (2017), το οποίο παραπέμπει σε πραγματικό τέμπλο, όπου είναι σκαλισμένα αμπέλια. Ο χριστιανισμός -και πριν ο δωδεκαθεϊσμός, με το θεό Διόνυσο και το Βάκχο- θεοποιοεί, ουσιαστικά το αμπέλι, ενώ στη θρησκεία εμπεριέχονται και ο φόβος και το όραμα και η ελπίδα. Αντί, όμως, τα αμπέλια να είναι πάνω στην κατασκευή, σκέφτηκα να την κάνω διάτρητη, ώστε να τα βλέπει κανείς και να μπαίνουν με αυτόν τον τρόπο μέσα στο έργο. Έτσι, προέκυψε μια πολύ αφαιρετική απεικόνιση, με κάθετα και οριζόντια στοιχεία από μπετόβεργες οικοδομής, οι οποίες έχουν κι αυτές κάτι ανάγλυφο.
Εκεί που στο παραδοσιακό τέμπλο θα έμπαιναν εικόνες, έβαλα φύλλα αλουμινίου, τα οποία, αν και δεν είναι καθρέφτες, έχουν την ικανότητα να καθρεφτίζουν κάτι έστω και λίγο. Με αυτό ήθελα να φέρω μέσα στο έργο και το στοιχείο του καθρέφτη, το οποίο μπορεί να οδηγήσει το θεατή σε φιλοσοφικές σκέψεις (βλ. Πλάτωνας). Βέβαια, το αλουμίνιο παραπέμπει στις λαμαρίνες, ένα αρχιτεκτονικό στοιχείο που υπάρχει όχι μόνο στη συγκεκριμένη περιοχή, αλλά γενικότερα στις καλύβες και κατοικίες που υπήρχαν στην Ελλάδα, οι οποίες ήταν οργανωμένες σε οριζόντια και κάθετα, συνήθως ξύλινα, στοιχεία. Είναι ένα στοιχείο που αν πάει κανείς στην επαρχία θα το δει παντού -μάλιστα, λίγο πιο κάτω από την εγκατάσταση, υπάρχει μία τέτοια καλύβα με λαμαρίνες.
Και η χρήση του φωτεινού σταυρού φαρμακείου στο έργο CHANGE (2016) που παρουσιάσατε στην έκθεση Pharmakon στην Αίθουσα Τέχνης Καππάτος;
Σκέφτηκα να αντικαταστήσω το κείμενο που συνήθως θα έλεγε το ωράριο λειτουργίας ή τη θερμοκρασία και να βάλω ένα δικό μου μήνυμα: “CHANGE”. Επέλεξα το τοπόσημο του φαρμακείου, του σημείου δηλαδή που βρίσκει κανείς τη λύση στο πρόβλημά του, προκειμένου να πω ότι η λύση για τα προβλήματά μας δεν είναι μόνο το φάρμακο, αλλά μία γενικότερη αλλαγή του εαυτού μας και των καθημερινών συνηθειών και επιλογών στη ζωή μας. Είναι πιο επίπονο, αντί να πάρει κανείς ένα χάπι που θα του λύσει διάφορα προβλήματα με γρήγορο τρόπο, να διορθώσει διαχρονικά κάποια πράγματα στον ίδιο και στον τρόπο που ζει.
Τα χάπια και οι συσκευασίες τους είναι παρόντα τόσο στα γλυπτικά όσο και στα ζωγραφικά έργα σας. Πώς προέκυψε αυτό το ενδιαφέρον;
Με ενδιαφέρει καταρχάς ως θέμα: θεωρώ ότι η αρρώστια και η ίαση είναι ένα θέμα διαχρονικό, πανανθρώπινο, το οποίο μας αγγίζει όλους, άλλους λιγότερο άλλους περισσότερο. Στα έργα μου άλλες φορές το φάρμακο είναι το ίδιο το θέμα, ενώ άλλες φορές γίνεται το όχημα για να μιλήσω και για άλλα θέματα που αφορούν τον άνθρωπο, την υγεία του και τη ζωή του. Για παράδειγμα, στο έργο Man (2011) χρησιμοποίησα αναβράζοντα δισκία για να φτιάξω ένα αγαλματίδιο, το οποίο, όπως φαίνεται στο βίντεο Διάλυση (2011), βυθίστηκε σε νερό και σταδιακά εξαφανίστηκε. Έτσι, το φάρμακο έγινε το όχημα για να μιλήσω για το εφήμερο όχι μόνο ενός έργου, αλλά και της ανθρώπινης ύπαρξης.
Μεγάλα έργα, όπως για παράδειγμα το Chandelier II (2016), χρειάζονται μεγάλη ποσότητα συσκευασιών. Πώς βρίσκετε τα υλικά;
Ασχολούμαι πολλά χρόνια με αυτό το υλικό, οπότε πλέον το βρίσκω σε ένα εύρος πηγών: είτε από φαρμακεία και νοσοκομεία που μου δίνουν ληγμένα φάρμακα είτε από φίλους -ξέρουν την ανάγκη και μου φέρνουν ένα σακουλάκι με άδειες συσκευασίες! Τα συγκεντρώνω, κρίνω την καταλληλότητά τους και τα ταξινομώ. Τόσο οι διαφάνειες όσο και τα αλουμίνια από τις συσκευασίες του φαρμάκου μου δίνουν τη δυνατότητα να δημιουργήσω σε πολλά επίπεδα, όπως το να κάνω το Ομφάλιο (2011), ένα αντίγραφο του μωσαϊκού δαπέδου της Μονής Σαγματά στη Βοιωτία, στο οποίο αντικατέστησα κομμάτια του μωσαϊκού με χάπια. Για το Chandelier II χρησιμοποίησα άδειες κάψουλες, οι οποίες πραγματικά μου έμοιαζαν για κρυσταλλάκια. Είναι κάτι άδειο, διαφανές, σου δίνει ενέργεια και σε κάνει καλά. Λειτουργεί, έτσι, συμβολικά για τις ιδιότητες του φαρμάκου και μεταφράζεται η ενέργεια ως φως.
Ποια είναι η σχέση του φαρμάκου με τη θρησκεία;
Στις πρώτες κοινωνίες, ο μάγος της φυλής είχε την ιδιότητα τόσο του θεραπευτή όσο και του ιερέα. Οπότε η σχέση ίασης, φαρμάκου και θρησκείας, φυσικά και μεταφυσικά, είναι πάρα πολύ παλιά. Με την πάροδο των ετών και την εξέλιξη των κοινωνιών αρχίζουν να αποκόπτονται το ένα από το άλλο, αν και ακόμη και σήμερα προστρέχουμε και στο ένα και στο άλλο σε στιγμές απόγνωσης. Οπότε διατηρούν και το ένα και το άλλο μια μαγεία. Στη σειρά “Βιτρό”, χρησιμοποιώ blisters χαπιών αντί για έγχρωμες παραστάσεις και παίζω πολύ με το φως, το οποίο με ενδιαφέρει ιδιαίτερα στα έργα μου. Με ενδιαφέρει ο παραλληλισμός της ψευδαίσθησης που δημιουργεί το βιτρό, το φάρμακο και η τέχνη -είναι μια έννοια που συνδέει και τα δύο.
Σε αυτήν τη σειρά, τα χάπια αποκτούν μια αισθητική αξία που αφαιρεί ίσως την αρχική αρνητική σημασία τους. Αυτό αποτελεί σχόλιο για το ίδιο το υλικό;
Το φάρμακο δεν είναι καλό ή κακό απαραίτητα. Αυτό που του δίνει την αντίστοιχη χροιά είναι ο τρόπος που το χρησιμοποιούμε. Το φάρμακο αυτό καθαυτό έχει κάνει πολλά καλά στη ζωή του ανθρώπου, αλλάζοντάς την προς το καλύτερο. Ο πληθυσμός της γης αυτήν τη στιγμή θα ήταν πολύ μικρότερος, αν δεν είχαν ανακαλυφθεί τα αντιβιοτικά. Από την άλλη μεριά, η υπερκατανάλωσή τους μπορεί να μας πάει στην άλλη κατεύθυνση, δηλαδή ο ανθρώπινος οργανισμός να μην μπορεί να καταπολεμήσει αυτό που πρέπει. Η βούληση και η στάση απέναντι στο φάρμακο είναι αυτές που το κάνουν καλό ή κακό.
Θεωρείτε ότι είμαστε σε μια περίοδο που οι άνθρωποι ψάχνουν ολοένα και περισσότερο για placebo και καταπραϋντικά;
Εδώ και πολλά χρόνια υπάρχει η έννοια του placebo στη ζωή μας. Αυτή δεν προέρχεται μόνο από το φάρμακο βέβαια -αυτό είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Έχουμε ανάγκη αυθυποβολής και ψευδαίσθησης πολλές φορές στη ζωή μας και το φάρμακο οπωσδήποτε μπορεί να είναι ένα placebo. Στην έκθεση με τίτλο Placebo που είχα κάνει πέρσι στην γκαλερί Λόλα Νικολάου, είχα δουλέψει πάνω σε αυτήν την έννοια, γιατί μέσα από την έρευνά μου έβλεπα πόσο μεγάλη μπορεί να είναι η δύναμη του νου και να έχει αποτέλεσμα ακόμα και σε επίπεδο ιατρικών ερευνών (βλ. εικονικά φάρμακα).
Δεν είναι αρνητικό αν τα φάρμακα γίνονται τρόπος ζωής;
Αν η κατάχρηση γίνεται καθαρά για ψυχολογικούς λόγους, επειδή ο άνθρωπος δεν μπορεί να γαντζωθεί από κάτι άλλο, φυσικά και αυτό είναι κακό. Όμως υπάρχουν άνθρωποι που συνεχίζουν να λειτουργούν και να ξυπνάνε κάθε πρωί χάρη στα φάρμακα. Είναι και αυτό ένα καταφύγιο, όπως και η θρησκεία.
“Φαντασιακές Εστίες”, 6η Μπιενάλε Θεσσαλονίκης, 30 Σεπτεμβρίου 2017 – 14 Ιανουαρίου 2018
“Μεταμορφώσεις της ύλης”, Δημιουργικές Συναντήσεις 2017, Πινακοθήκη & Ίδρυμα Ε. Αβέρωφ, Μέτσοβο, 21 Οκτωβρίου 2017 – 15 Ιανουαρίου 2018