ΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΤΑΛΟΓΟΥ ΑΠΟ Δρ. ΣΩΖΗΤΑ ΓΚΟΥΝΤΟΥΝΑ-HEALING THE GRID
Το πλέγμα είναι ο σιωπηλός δικτάτορας της νεωτερικότητας. Δομεί τις πόλεις μας, τις οθόνες, ακόμη και τα ιατρεία μας. Από τις αμείλικτες ορθές γωνίες του ορίζοντα του Μανχάταν μέχρι την κλινική ακρίβεια των φαρμακευτικών συσκευασιών, το πλέγμα επιβάλλει μια ψευδαίσθηση τάξης στο «χάος» της ζωής. Ωστόσο, κάτω από το ορθολογικό του επίχρισμα κρύβεται ένα παράδοξο – συντηρεί και πνίγει, θεραπεύει και ελέγχει ταυτόχρονα.
Το Πλέγμα ως Μοντερνιστικό Παράδοξο
Στην ατομική έκθεση, Healing the Grid, το έργο της Πέγκυς Κλιάφα ανιχνεύει αυτή τη δυαδικότητα, αντλώντας από το αρχαίο ζιγκουράτ ως αντισύμβολο στην επίπεδη, καταπιεστική λογική του σύγχρονου πλέγματος.
Η εικαστικός διερευνά τις διασταυρώσεις των μοντερνιστικών αστικών δομών, της βιοϊατρικής αισθητικής και των εικαστικών, εξετάζοντας πώς οι άκαμπτες γεωμετρίες του αστικού σχεδιασμού απηχούν τις αόρατες αρχιτεκτονικές της ανθρώπινης βιολογίας. Αντλώντας από την κληρονομιά του πλέγματος – ένα σύμβολο ορθολογικής τάξης στη μοντερνιστική αρχιτεκτονική και τέχνη – η Κλιάφα αναδιαμορφώνει την ψυχρή ακρίβειά της σε ένα ζωντανό, παλλόμενο δίκτυο που αντικατοπτρίζει κυτταρικούς σχηματισμούς, αγγειακά συστήματα και τους στείρους -αλλά και οικείους- χώρους της ιατρικής απεικόνισης.
Η έκθεση δεν παρουσιάζει απλώς μια αισθητική αντίθεση μεταξύ δύο μορφών (του άκαμπτου πλέγματος και του ανοδικού ζιγκουράτ), αλλά σκηνοθετεί μια φιλοσοφική και ιστορική αντιπαράθεση. Το ζιγκουράτ, μια ιερή κατασκευή από τη Μεσοποταμία, αντιπροσωπεύει έναν διαφορετικό τρόπο κατανόησης του χώρου, της υγείας και της κοινωνίας – έναν τρόπο που ήταν ολιστικός, στρωματοποιημένος και πνευματικά εμπλεκόμενος. Εν τω μεταξύ, το μοντερνιστικό πλέγμα, με την ψυχρή του αποτελεσματικότητα, αντανακλά τη σύγχρονη κατάσταση: έναν κόσμο όπου οι συστημικές κρίσεις υγείας – ρύπανση, αστική αποξένωση, επιδημίες ψυχικής υγείας – δεν αντιμετωπίζονται με δομικές αλλαγές αλλά με χάπια, γρήγορες λύσεις, που καλύπτουν αντί να διορθώνουν.
Το έργο της Κλιάφα, βαθιά εμπλεκόμενο στις διασταυρώσεις της τέχνης και της ιατρικής, διερευνά αυτή την κατάσταση. Τα έργα τέχνης και οι εγκαταστάσεις της διαλύουν το άκαμπτο πλέγμα σε αισθητικές και παλλόμενες μορφές, υποδηλώνοντας ότι η αληθινή θεραπεία δεν απαιτεί περισσότερο έλεγχο, αλλά μια αναδιαμόρφωση – μια ανάβαση, όπως τα επίπεδα του ζιγκουράτ, προς έναν πιο ολοκληρωμένο, πνευματικό και αισθητικό τρόπο ύπαρξης.
Ενώ η μοντερνιστική αφαίρεση συχνά επιδίωκε την καθαρότητα και την επιπεδότητα (οι άκαμπτες συνθέσεις του Mondrian), τα έργα τέχνης της Κλιάφα είναι πυκνά, πολυεπίπεδα, ζωντανά. Τα πλέγματά της δεν είναι στατικά αλλά δυναμικά, μοιάζουν με βιολογικές μεμβράνες, νευρωνικά δίκτυα ή ακόμα και εναέριες όψεις της αστικής εξάπλωσης. Αυτή η ρευστότητα υποδηλώνει ότι η θεραπεία δεν μπορεί να επιβληθεί από πάνω (σαν μια συνταγή πλέγματος) αλλά πρέπει να αναδυθεί από μέσα, μέσω μιας επαναδιαπραγμάτευσης των ορίων.
Η θεραπεία του πλέγματος δεν είναι μια νοσταλγική επιστροφή στην αρχαιότητα, αλλά μια πρόκληση: τι θα γινόταν αν σταματούσαμε να προσπαθούμε να «διορθώσουμε» το πλέγμα και αντ’ αυτού το ξεπερνούσαμε; Το ζιγκουράτ προσφέρει μια εναλλακτική λογική – μια λογική πνευματικότητας, συσσώρευσης, ολοκλήρωσης και ανόδου.
Το ζιγκουράτ ήταν κάτι περισσότερο από μια αρχιτεκτονική μορφή – ήταν ένα κοσμολογικό διάγραμμα. Στην αρχαία Μεσοποταμία, αυτοί οι βαθμιδωτοί ναοί θεωρούνταν γέφυρες μεταξύ γης και ουρανού, μέρη όπου το ανθρώπινο και το θείο μπορούσαν να επικοινωνήσουν. Σε αντίθεση με το πλέγμα, το οποίο επιβάλλει μια ομοιόμορφη, οριζόντια λογική, το ζιγκουράτ ανεβαίνει, στρώμα με στρώμα, προς την υπέρβαση. Το ζιγκουράτ δεν ήταν ένα μεμονωμένο φαινόμενο, αλλά μέρος μιας ευρύτερης, αρχαίας κατανόησης του χώρου ως ιερού, στρωματοποιημένου και ζωντανού.
Αντίθετα, το μοντερνιστικό πλέγμα – που συνοψίζεται στο καρτεσιανό σύστημα συντεταγμένων και τα πολεοδομικά σχέδια του Le Corbusier – ισοπεδώνει την ύπαρξη σε μετρήσιμες, ελεγχόμενες μονάδες. Δεν είναι τυχαίο ότι η ίδια λογική πλέγματος στηρίζει τόσο τις πόλεις μας όσο και την ιατρική μας: και τα δύο ανάγουν πολύπλοκα, ζωντανά συστήματα σε τυποποιημένα, εναλλάξιμα μέρη.
Αποδόμηση του Πλέγματος, Σύνθεση του Σώματος
Ο Ζακ Ντεριντά, στην ανάγνωση του Φαίδρου του Πλάτωνα, ανέστησε την αρχαία ελληνική έννοια του φαρμάκου – μια λέξη που σημαίνει ταυτόχρονα «φάρμακο» και «δηλητήριο». Αυτή η δυαδικότητα βρίσκεται στην καρδιά της σύγχρονης ιατρικής, όπου τα χάπια λειτουργούν τόσο ως σωτηρία όσο και ως καταστολή.
Η εποχή μας ορίζεται από μια φαρμακευτική εξάρτηση που αντικατοπτρίζει τη λογική του πλέγματος: αντί να αντιμετωπίζουμε τις βαθύτερες αιτίες της ασθένειας – υποβάθμιση του περιβάλλοντος, αποξενωτικές συνθήκες εργασίας, κοινωνικό κατακερματισμό – μας δίνονται χημικά διορθωτικά. Αντικαταθλιπτικά για την απελπισία που προκαλείται από τον ύστερο καπιταλισμό, στατίνες για καρδιές που επιβαρύνονται από επεξεργασμένες δίαιτες, αγχολυτικά για εγκεφάλους που καταπονούνται από υπερ-συνδεσιμότητα. Το πλέγμα, υπό αυτή την έννοια, δεν είναι απλώς μια αρχιτεκτονική αρχή αλλά μια μεταβολική – ένα σύστημα που διαχειρίζεται τα συμπτώματα αγνοώντας την ασθένεια.
Το έργο της Κλιάφα, όπως εξερευνάται στην έκθεση Healing the Grid, οπτικοποιεί αυτή την ένταση. Τα έργα είναι παλίμψηστα γεωμετρικής ακαμψίας και οργανικής αποσύνθεσης, όπου οι αυστηρές γραμμές του πλέγματος διαλύονται σε κυτταρικά, σχεδόν ιογενή, μοτίβα. Τα χάπια που εμφανίζονται στις συνθέσεις δεν είναι νεκρά αντικείμενα αλλά διφορούμενες οντότητες – ταυτόχρονα θεραπευτικές και διαβρωτικές.
Το έργο υποδηλώνει ότι οι κρίσεις της εποχής μας – φαρμακευτική εξάρτηση, επιδημίες ψυχικής υγείας, περιβαλλοντική κατάρρευση – δεν μπορούν να λυθούν μέσα στο άκαμπτο πλαίσιο του πλέγματος. Ίσως χρειαζόμαστε ένα νέο παράδειγμα, ένα που, όπως το ζιγκουράτ, αναγνωρίζει την πολυπλοκότητα, αγκαλιάζει τη διαστρωμάτωση και ανεβαίνει προς κάτι μεγαλύτερο και κοινό. Τελικά, αυτή η έκθεση δεν αφορά μόνο στην τέχνη ή στην αρχιτεκτονική – αφορά στην αντοχή και στην επιβίωση των ανθρώπινων και μη ανθρώπινων ειδών. Μας έχει απογοητεύσει το πλέγμα; Είναι καιρός να αναρριχηθούμε;
Το “Healing the Grid” δεν προτείνει μια επιστροφή σε κάποιο αδιάσπαστο ιδανικό, αλλά μάλλον μια αναδιαμόρφωση – μια αναγνώριση ότι τα ρήγματα στα συστήματά μας είναι εκεί που αναδύονται νέες δυνατότητες. Η τέχνη της Κλιάφα, με τις ρυθμικές διαταραχές του πλέγματος, υποδηλώνει ότι η θεραπεία δεν αφορά τη διαγραφή των ουλών αλλά την ενσωμάτωσή τους σε μια νέα τάξη, όπως ακριβώς η πολυεπίπεδη άνοδος του ζιγκουράτ. Σε μια κοινωνία που εξαρτάται ολοένα και περισσότερο από τη λογική πλέγματος των χαπιών, των οθονών και του πολεοδομικού σχεδιασμού, το έργο της προσφέρει ένα ζωτικό αντιστάθμισμα: ένα όραμα θεραπείας που αγκαλιάζει την πολυπλοκότητα, την ασάφεια και την υπέρβαση.
Η έκθεση ξεδιπλώνεται ως διάλογος μεταξύ της επιβαλλόμενης τάξης του πλέγματος της πόλης και της οργανικής αλλά και αλγοριθμικής λογικής του σώματος. Τα έργα τέχνης και οι εγκαταστάσεις προκαλούν το κλινικό βλέμμα της μικροσκοπίας και της ακτινολογίας, μεταφέροντας την αισθητική της βιοϊατρικής και των μικροσκοπικών παθολογιών στα άκαμπτα πλαίσια των αστικών σχεδίων. Εδώ, το μοντερνιστικό πλέγμα -κάποτε σύμβολο της βιομηχανικής προόδου- γίνεται ένα ικρίωμα για βιολογική ευαλωτότητα, ένα πλέγμα όπου το σώμα και η μητρόπολη τέμνονται.
Η Κλιάφα στρώνει τις σκληρές άκρες των αρχιτεκτονικών σχεδίων με ρευστές, σχεδόν ιογενείς, οργανικές μορφές, υποδηλώνοντας ότι το ίδιο το σώμα είναι ένας αμφισβητούμενος αστικός χώρος. Η χρήση στείρων παλετών – κλινικών αντικειμένων, χαπιών- επικαλείται την αισθητική των ιατρικών εργαστηρίων, ενώ οι διαταραχές της γεωμετρικής τελειότητας με βιομορφικές εισβολές αμφισβητούν τη σταθερότητα τόσο των αστικών όσο και των σωματικών δομών.
Η έκθεση ασχολείται επίσης με την ιατρική οπτικοποίηση, πλαισιώνοντας το πλέγμα, όχι μόνο ως μια επίσημη συσκευή, αλλά και ως μεταφορά για τα συστήματα που επιδιώκουν να μετρήσουν, να κατηγοριοποιήσουν και να ελέγξουν τη ζωή. Αντιπαραβάλλοντας τη στείρα λογική του αστικού σχεδιασμού με τη χαοτική ομορφιά των βιολογικών συστημάτων, η Κλιάφα εκθέτει τις εντάσεις μεταξύ ορθολογικότητας και εντροπίας, μεταξύ του μηχανικού και του εξελιγμένου.
Εκτός Πλέγματος
Παράλληλα, η εικαστικός εκθέτει τις εντάσεις πίσω από την έννοια του «εκτός πλέγματος – Off the Grid» που αντηχεί ως μεταφορά για την αντίσταση και τη χειραφέτηση από τις διάχυτες δομές που εξερευνά. Το «Έκτος Πλέγματος» σηματοδοτεί μια μετατόπιση από τους υπολογισμένους, παρακολουθούμενους και «τακτοποιημένους» χώρους της νεωτερικότητας προς εναλλακτικούς τρόπους ύπαρξης που δίνουν προτεραιότητα στην ιδιωτικότητα, τον αυθορμητισμό και την οργανική σύνδεση. Για την Κλιάφα, το «εκτός πλέγματος» ενσαρκώνει μια πιθανή ρήξη – μια σκόπιμη υποχώρηση από τον πανταχού παρόντα έλεγχο των συστημικών αρχιτεκτονικών – ανοίγοντας χώρο για προσωπική και συλλογική θεραπεία πέρα από τους περιορισμούς των γραμμικών, ομογενοποιητικών πλαισίων. Μας προσκαλεί να εξετάσουμε πώς οι κοινότητες και τα άτομα θα μπορούσαν να καλλιεργήσουν νέες μορφές σύνδεσης που υπερβαίνουν τα χαρτογραφημένα, επιτηρούμενα εδάφη των αστικών και βιολογικών πλεγμάτων, αγκαλιάζοντας αντ’ αυτού την απρόβλεπτη, χαοτική ροή της ζωής που αψηφά την κατηγοριοποίηση και την τυποποίηση.
Επιπλέον, το «εκτός πλέγματος» αμφισβητεί την έννοια της αυτονομίας εντός των κυρίαρχων συστημάτων ελέγχου, προτρέποντας σε έναν επαναπροσδιορισμό της δράσης που βασίζεται στη σχεσιακή και πολυεπίπεδη πολυπλοκότητα. Απομακρυνόμενοι από το πλέγμα, μπορούμε να ανακτήσουμε ήσυχους χώρους ανθεκτικότητας – κρυφές, μη παρακολουθούμενες ζώνες όπου η θεραπεία μπορεί να συμβεί χωρίς την υπόγεια ή ύπουλη επικάλυψη της συστημικής εποπτείας. Αυτή η αποσύνδεση δεν σημαίνει αποσύνδεση, αλλά μια συνειδητή απομάκρυνση από την επιβαλλόμενη τάξη, επιτρέποντας χώρο για αυθόρμητες διαδικασίες αναγέννησης, οικοδόμησης κοινότητας και πνευματικής ανόδου. Είναι μια πράξη αντίστασης που ευθυγραμμίζεται με την πολυεπίπεδη άνοδο του ζιγκουράτ – μια αναγνώριση ότι η αληθινή θεραπεία συχνά περιλαμβάνει την υπέρβαση των ορίων των ολοκληρωμένων συστημάτων για να βρεθεί καταφύγιο στις αχαρτογράφητες, πολυεπίπεδες περιοχές του εαυτού και της συλλογικής συνείδησης.
Επομένως, το “Healing the Grid” δεν είναι απλώς μια αισθητική έρευνα, αλλά μια κριτική σκέψη για το πώς τα αρχιτεκτονικά και καλλιτεχνικά ιδανικά της νεωτερικότητας εγγράφονται στη σάρκα – τόσο στο πολιτικό σώμα όσο και στο φυσικό σώμα. Στο όραμά της, το πλέγμα δεν είναι πλέον απλώς μια δομή. Είναι μια ζωντανή, αναπνέουσα οντότητα, ένας χάρτης τόσο της πόλης όσο και του εαυτού.
Δρ. Σωζήτα Γκουντούνα