SCIENTIFIC INQUIRER

Επίσκεψη στο στούντιο της Πέγκυς Κλιάφα:
Blister, βακτήρια και ίαση του σώματος

Διαβάστε τη συνέντευξη στο scientificinquirer.com

H Πέγκυ Κλιάφα είναι μια καλλιτέχνης από την Αθήνα. Tα έργα της συνδυάζουν διάφορες πτυχές της υγείας και του φαρμάκου με αναφορές από τη θρησκεία και την πνευματικότητα μέχρι τη σύγχρονη καλλιτεχνική σκηνή. Η επιμελήτρια της πρώτης ατομικής της έκθεσης, PHARMAKON, περιέγραψε τις δημιουργίες της με ένθερμα λόγια.

Όλη η δουλειά της έχει συγγένειες με τη Minimal Art, την Op Art και φυσικά την Conceptual Art. Η τέχνη της έχει άμεση και ειλικρινή σχέση με το ελάχιστο, με το μίνιμαλ, με το ευτελές, αλλά και με τις γεωμετρικές μορφές που ορίζονται με καθαρότητα, σε σχέση με το χώρο και την πρόσληψη του θεατή. Με συστηματική, επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία πετυχαίνει τον απόλυτο ορθολογισμό της φόρμας. Στα χέρια της το ευτελές γίνεται ισχυρό, αναγορεύεται σε νόημα. Η σκέψη του Adorno πως η τέχνη αποκτά το νόημα, τη σημασία της, στην απουσία λειτουργίας, βρίσκει «ανάγλυφο» παράδειγμα στις δημιουργίες της Πέγκυς.

Η Πέγκυ Κλιάφα αφιέρωσε λίγο χρόνο για να συζητήσει για το έργο της με το SCINQ.

Να ξεκινήσουμε με το υπόβαθρο;

Είμαι Ελληνίδα multimedia εικαστικός με έδρα την Αθήνα. Το έργο μου έχει ως θέμα το φάρμακο, τη θεραπευτική αγωγή και την ίαση του σώματος και της ψυχής.

Το 2011/2012 αποφοίτησα από τη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας (μεταπτυχιακός τίτλος σπουδών) στο Τμήμα Ζωγραφικής με ειδίκευση στη γλυπτική. Στο παρελθόν είχα σπουδάσει Διοίκηση Επιχειρήσεων και είχα εργαστεί για αρκετά χρόνια ως στέλεχος του Marketing.

Μετά την αποφοίτησή μου, πραγματοποίησα δύο ατομικές εκθέσεις – την πρώτη με τίτλο «PHARMAKON» στην Γκαλερί Καππάτος στην Αθήνα και τη δεύτερη «PLACEBO» στην Γκαλερί Λόλα Νικολάου στη Θεσσαλονίκη -, καθώς και δύο τριατομικές εκθέσεις – στο Μουσείο Αβέρωφ στο Μέτσοβο και στην Γκαλερί Λόλα Νικολάου -. Εντωμεταξύ, συμμετείχα σε πολλές ομαδικές εκθέσεις και φουάρ τέχνης στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ενώ έργα μου αποκτήθηκαν από ιδιωτικές συλλογές και μουσεία στην Ελλάδα, καθώς και από συλλογές και ιδρύματα στο εξωτερικό.

Πολλά από τα έργα σου περιλαμβάνουν χάπια, παιδικά φάρμακα και φαρμακευτικά φυτά. Από που προέκυψε το ενδιαφέρον σου για το φάρμακο (ως αντικείμενο);

Μια διαφήμιση χαπιών σε ένα περιοδικό μου τράβηξε την προσοχή και έφερε στην επιφάνεια σκέψεις που πάντα με απασχολούσαν. Στο παρελθόν είχα τα εξής διαρκή διλήμματα: Θα έπρεπε να πάρω άλλο ένα χάπι; Είναι καλό να πάρουν πάλι τα παιδιά μου αντιβίωση; Είναι σωστό να διαφημίζονται τα φάρμακα;

Η δύναμη των φαρμάκων φάνταζε συναρπαστική αλλά και αμφιλεγόμενη. Πάντα θυμάμαι τα λόγια του Jacques Derrida στο βιβλίο του «Πλάτωνος Φαρμακεία»: «Αυτό το φάρμακον, αυτό το «γιατρικό», ίαμα και δηλητήριο συνάμα…».

Το χάπι είναι τόσο ενδιαφέρον όχι μόνο για τα προφανή και κρυμμένα νοήματά του, αλλά και για την όψη του. H υλικότητα των χαπιών και η ποικιλία των χρωμάτων, των σχημάτων και των μεγεθών τους με εμπνέουν ιδιαιτέρως. Χρησιμοποιώ τα χάπια όπως ένας άλλος καλλιτέχνης θα χρησιμοποιούσε το χρώμα, τον πηλό ή οποιοδήποτε άλλο παραδοσιακό μέσο της τέχνης. Στα μωσαϊκά μου τα χάπια μεταμορφώνονται σε ψηφίδες και χρώματα, στους πολυελαίους μου οι κάψουλες μετατρέπονται σε μικρά διαφανή κρύσταλλα και σε άλλα γλυπτά μου τα χάπια και τα blister γίνονται τα «δομικά υλικά», τα βασικά στοιχεία του έργου μου.

Η σειρά των πορτραίτων χαπιών σου αποκτά επίσημο χαρακτήρα μέσω της επιλογής των κορνιζών και του τρόπου που παρουσιάζονται γενικότερα. Τι παρακίνησε αυτή τη μετάβαση από την συνηθισμένη απεικόνιση φαρμάκων στα τελικά πορτραίτα;

Καθώς η έρευνα και η εμπειρία μου πάνω στο θέμα εξελισσόταν, συνειδητοποιούσα ότι τα φάρμακα έχουν «προσωπικότητα» και ένα κύκλο ζωής. Έχουν εφευρεθεί – γεννηθεί, επηρεάζουν τη ζωή μας, συχνά γίνονται διάσημα και διαβάζουμε γι’ αυτά καθημερινά στις εφημερίδες (όπως συμβαίνει στις μέρες μας εξαιτίας της πανδημίας), ενώ κάποια στιγμή ενδέχεται να εξαφανιστούν επειδή θα αντικατασταθούν από νεότερα φάρμακα.

Επίσης, παρατήρησα πως ξέροντας τα είδη των φαρμάκων που κάποιος λαμβάνει ή αρνείται να λάβει, μπορούμε να «σχεδιάσουμε» το πορτραίτο του. Τα φάρμακα δε λένε μόνο την ιστορία μιας ασθένειας ή ενόχλησης αλλά και την ιστορία αναγκών και φιλοδοξιών, υπερβολικών απαιτήσεων από τον εαυτό μας ή προσπαθειών να επιλύσουμε προβλήματα με γρήγορο ή λάθος τρόπο, την ιστορία του χαρακτήρα μας και των επιλογών της ζωής μας.

Αυτές οι σκέψεις με οδήγησαν στην ιδέα να παρουσιάσω τα ζωγραφισμένα χάπια σε μεγέθυνση προκειμένου να τα προσωποποιήσω και να τονίσω τη σημασία τους. Οι ξύλινες κορνίζες σε μπαρόκ ύφος που πρόσθεσα, όπως και οι μπρούτζινες επιγραφές με χαραγμένα τα ονόματά τους, ολοκλήρωσαν την εικόνα των παραδοσιακών πορτραίτων που συναντάμε στα μουσεία.

Τι διερευνάς στα πορτραίτα χαπιών; Το γεγονός πως τα ζωγραφισμένα χάπια συνδέονται άμεσα με τον Damien Hirst σε έκανε ποτέ να διστάσεις να ασχοληθείς με το συγκεκριμένο αντικείμενο;

Κατά τη διάρκεια των σπουδών μου, αφού είχα πειραματιστεί με τα φάρμακα για ένα διάστημα και γνωρίζοντας πως ο Damien Hirst είχε ήδη ασχοληθεί εκτενώς με το συγκεκριμένο θέμα, πραγματικά δίστασα. Βασικός λόγος ήταν πως ο Damien Hirst είναι ένας σύγχρονος καλλιτέχνης-φαινόμενο, ο οποίος είναι ακόμα πολύ ενεργός. Άλλες περιπτώσεις, όπως του Joseph Cornell που είχε καταπιαστεί με το ίδιο θέμα κατά τη διάρκεια του μοντερνισμού ή άλλων σύγχρονων καλλιτεχνών που είχαν δημιουργήσει σποραδικά κάποια έργα, δε μου είχαν προκαλέσει αβεβαιότητα.

Έπειτα οι καθηγητές μου, η όλο και βαθύτερη γνώση της ιστορίας της τέχνης και της σύγχρονης καλλιτεχνικής παραγωγής, καθώς και το ασταμάτητο ενδιαφέρον μου και η έμπνευση που αντλούσα από αυτά τα θέματα με έπεισαν να συνεχίσω και τολμώ να πω πως δεν μετανιώνω για αυτή μου την απόφαση.

Τα πορτρέτα χαπιών αποτελούν σήμερα ένα μικρό μέρος της δουλειάς μου και σίγουρα μοιάζουν με κάποια έργα του Hirst από τη στιγμή που τα αντικείμενα είναι τα ίδια, αλλά η ιδέα, το μέσο και η τελική παρουσίαση – όπως αναφέρατε και εσείς νωρίτερα -, είναι εντελώς διαφορετικά. Όσον αφορά την υπόλοιπη δουλειά μου, υπάρχουν μεγάλες διαφορές στην οπτική γωνία, τις φόρμες, τα υλικά και κυρίως στην προσέγγιση, την κοσμοθεωρία.

Το έργο σου με τα χάπια ως μοτίβο παίρνει μια λιγότερο κυριολεκτική και πιο περιπετειώδη τροπή όταν απαλλάσσεται από το ίδιο το χάπι και αρχίζει να χρησιμοποιεί τον αρνητικό χώρο που δημιουργείται γύρω από αυτό, το blister. Μπορείς να μας εξηγήσεις πως αποφάσισες να κάνεις αυτό το άλμα και για ποιο λόγο σε γοήτευσε;

Ήταν πράγματι μια σημαντική στιγμή, διότι μάζευα blister για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, αισθανόμενη την «ενέργεια» του κενού/αρνητικού χώρου, όπου το χάπι δεν ήταν πια εκεί, είχε καταναλωθεί, είχε ήδη επιδράσει σε κάποιον, αλλά δεν ήξερα πώς να εκφράσω και να οπτικοποιήσω τις σκέψεις μου. Ώσπου μια μέρα, καθώς πειραματιζόμουν με τα διαφανή blister χαπιών και έφτιαχνα μοτίβα με αυτά, τα έστρεψα προς το φως του παραθύρου. Και ξαφνικά ήταν εκεί! «Αυτό είναι ένα παράθυρο βιτρό», σκέφτηκα και ξεκίνησα να δουλεύω πάνω σε αυτήν την ιδέα. Σιγά σιγά τα διαφανή blister μετατράπηκαν σε παράθυρα βιτρό γνωστών ευρωπαϊκών καθεδρικών ναών, δίνοντάς μου τη δυνατότητα να συνδέσω τα φάρμακα με τη θρησκεία, κάτι που πάντα ήθελα. Η αντικατάσταση του επιζωγραφισμένου γυαλιού με άδειες συσκευασίες χαπιών, – καθημερινών δηλαδή αντικειμένων που συνδέονται με τις αμφιλεγόμενες επιδράσεις τους στην ανθρώπινη ζωή – , συνοδεύτηκε επίσης από το τεχνητό φως, το οποίο έδωσε μια διαφορετική σημασία και αίσθηση στα έργα.

Έπειτα, κάποια στιγμή αποφάσισα να εκμεταλλευτώ την υλικότητα και το ανάγλυφο των συσκευασιών χαπιών (blister) από αλουμίνιο. Ο αρνητικός χώρος αυτών των blister, η απουσία των χρησιμοποιημένων χαπιών και οι συχνά ζαρωμένες συσκευασίες με όλη τους την δύναμη με ενέπνευσαν πολύ. Κάθε blister είναι από μόνο του ένα μικρό γλυπτό και συνδυάζοντας πολλά διαφορετικά blister, κάνοντας χρήση αυτού ακριβώς του αρνητικού χώρου, του άδειου και του γεμάτου, της εναλλαγής φωτός και σκιάς, μπορούσα να κάνω ατελείωτους συνδυασμούς και έργα γεωμετρικής αφαίρεσης. Η έρευνά μου πάνω στο έργο του Mondrian και η φιλοσοφική/θεοσοφική τους πλευρά τα έκανε ακόμα πιο ενδιαφέροντα. Η αίσθηση της έντονης υλικότητας και της επανάληψης που προκύπτει από τη μεγάλη ποσότητα blister που χρησιμοποιούνται σε αυτά τα αφαιρετικά έργα, τα συνδέει με τις έννοιες της υπερκατανάλωσης, της ανακύκλωσης, καθώς και με την ανάγκη για ενδοσκόπηση.v

Η Θρησκεία και η Επιστήμη (υπό τη μορφή του φαρμάκου) διασταυρώνονται στο έργο σου. Προφανώς και τα δύο είναι μέσα ίασης, πνευματικής ή σωματικής. Μπορείς να μας μιλήσεις για αυτήν την πλευρά της δουλειάς σου;

Η Θρησκεία και η Επιστήμη πάντα συνδέονταν όχι μόνο ιστορικά, αλλά και με πολλούς άλλους τρόπους. Στις πρώιμες κοινωνίες, οι Μάγοι της φυλής ήταν συγχρόνως «ιερείς» και θεραπευτές.

Κατά την εξέλιξη των κοινωνιών, μέσα στους αιώνες, η Θρησκεία και η Επιστήμη πήραν ξεχωριστούς δρόμους. Όμως, πιστεύω πως σε στιγμές απόγνωσης εναποθέτουμε όλες τις ελπίδες μας και στις δύο και πως και οι δύο έχουν κάτι «μαγικό». Σήμερα, ζούμε μια αντίστοιχη στιγμή εξαιτίας της πανδημίας του κορωνοϊού, όπου η ανθρωπότητα προσεύχεται ώστε η επιστήμη να ανακαλύψει Το Φάρμακο ή Το Εμβόλιο που θα μας βγάλει από αυτήν την απίστευτη κατάσταση.

Άλλη μια σύνδεση της Θρησκείας και της Επιστήμης με τη μορφή των φαρμάκων –μεταφορικά- βρίσκεται στο σύγχρονο τρόπο ζωής. «Τα Φάρμακα γίνονται Θρησκεία» μέσω της υπερκατανάλωσής τους και των υψηλών προσδοκιών μας να λύνουμε όλα μας τα προβλήματα εύκολα και γρήγορα με μια χημική ουσία.

Αυτές οι συνδέσεις αποτέλεσαν την έμπνευση για τη δημιουργία πολλών έργων, όπως τα Βιτρό, οι εγκαταστάσεις «Remedy or Poison» και «Imagined Homes», το μωσαϊκό με τα αληθινά χάπια με τίτλο «Ομφάλιο» και άλλα.

Η σειρά των βακτηρίων είναι ενδιαφέρουσα από την άποψη της συνύπαρξης του νοσογόνου παράγοντα και της θεραπείας του. Υπάρχουν επίσης κρούσεις ζωής και θανάτου, τόσο για τα βακτήρια όσο και για τον άνθρωπο. Μπορείς να μας μιλήσεις για αυτή τη σειρά έργων;

Η σειρά των έργων με τον γενικό τίτλο «Bacteria» βασίζεται σε φωτογραφίες αποικιών βακτηρίων από μικροσκόπιο σε υπερβολική μεγέθυνση, προκειμένου να τονιστεί η σημασία τους. Η ιδέα είναι να απεικονιστεί η παράλληλη ύπαρξη του προβλήματος (βακτήρια) και της λύσης του (φάρμακα), της νόσου και της θεραπείας, της ζωής και του θανάτου in extremis.

Χρησιμοποιώ μεγάλους καμβάδες, τους οποίους προετοιμάζω με ακρυλικό σπρέι με τρόπο που η επιφάνειά τους να μοιάζει με οργανικό περιβάλλον και στη συνέχεια κολλάω τα μικρά στρογγυλά ή οβάλ κομμάτια αλουμινίου (μορφές βακτηρίων) που αποκόβονται από τα blister για να βγουν τα χάπια. Τα κομμάτια αυτά προέρχονται από το αλουμινόχαρτο με τα εκτυπωμένα λογότυπα ή άλλες πληροφορίες για τα φάρμακα, τα οποία καλύπτουν την πίσω πλευρά των blister.

Στην αρχή εντυπωσιάστηκα από την αντίφαση του γεγονότος ότι αυτοί οι τόσο «επιβλαβείς» μικροοργανισμοί μπορούν να πάρουν τόσο όμορφα σχήματα στη φύση. Έπειτα κατάλαβα ότι αυτοί οι απειροελάχιστοι μικροοργανισμοί με τα εντυπωσιακά σχήματα, οι μη ορατοί με γυμνό μάτι, θα μπορούσαν να αποτελέσουν τεράστιας σημασίας προβλήματα για την υγεία και την ανθρωπότητα. Όταν ξέσπασε η πανδημία του COVID-19 με τις διάφορες συνέπειές της και γνωρίζοντας πως οι ιοί είναι ακόμα μικρότεροι από τα βακτήρια, συνειδητοποίησα πως η έννοια του κορωνοϊού υπήρχε ήδη στη δουλεία μου.

Η τρέχουσα πανδημία έχει επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο θα προσεγγίζεις τα μελλοντικά έργα/project σου;

Η πανδημία ενίσχυσε τις προηγούμενες σκέψεις μου και απέδειξε πως η ιδέα πίσω από αρκετά έργα μου ήταν αληθινή. Σαν παράδειγμα αναφέρω την εγκατάσταση που παρουσίασα τον Ιούλιο του 2017 στο ΕΜΣΤ (Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης) κατά τη διάρκεια της Documenta 14 με τον τίτλο “Breathing Booth & The Cost of Breathing”. Ήταν μια ουτοπική πρόταση να εγκατασταθούν Θάλαμοι Αναπνοής στα κέντρα των πόλεων, ώστε να παρέχουν δωρεάν οξυγόνο και να «πουλάνε» αναπνευστήρες και μάσκες μέσω ενός αυτόματου πωλητή/γλυπτού.

Αν και η ιδέα της σημασίας των μικροοργανισμών προϋπήρχε στο έργο μου -στη σειρά “Bacteria”-, δεν μπορούσα να φανταστώ ότι ο κόσμος του μικροσκοπίου μπορούσε να εισβάλλει και να αποδιοργανώσει τον «μεγάλο» πραγματικό κόσμο σε τέτοια έκταση και βαρύτητα στις μέρες μας. Καθώς αυτή η υγειονομική, οικονομική και κοινωνική κρίση δεν έχει ακόμα τελειώσει, νιώθω πως χρειάζεται να αφομοιώσω και να απορροφήσω αυτές τις νέες εμπειρίες. Αυτό που ξέρω σίγουρα είναι πως θα προσεγγίζω τα έργα και τα project με ακόμα περισσότερο σεβασμό και εκτίμηση στην τεράστια σημασία των φαρμάκων και των ιατρικών θεμάτων όχι μόνο για το άτομο, αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο και για κάθε έκφανση της ζωής και του πολιτισμού.

Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σου;

Αυτή τη στιγμή συμμετέχω σε μια πολύ ενδιαφέρουσα διαδικτυακή έκθεση που πραγματοποιείται στο City University της Νέας Υόρκης στο Τμήμα Ποινικής Δικαιοσύνης (Anya & Andrew Shiva Gallery) με τίτλο “The Right to Silence?”. Η έκθεση που επιμελείται η Δρ. Σωζήτα Γκουντούνα στο πλαίσιο της νέας πλατφόρμας Greece in USA θα διαρκέσει έως το καλοκαίρι του 2021.

Το καλοκαίρι θα συμμετάσχω σε ένα πολύ ενδιαφέρον κοινωνικό πρότζεκτ-έκθεση με τίτλο “Art on Boards; The Skate Project”, το οποίο θα λάβει χώρα για πρώτη φορά στην Ελλάδα στην Γκαλερί Ζουμπουλάκη στην Αθήνα σε συνδιοργάνωση της γκαλερί και του The Skateroom. Είναι η ελληνική εκδοχή του πολύ επιτυχημένου κοινωνικού project που συνεργάζεται με γνωστούς εκπροσώπους της σύγχρονης παγκόσμιας καλλιτεχνικής σκηνής, ενώνοντας τη φιλοσοφία του skateboarding με την τέχνη και την υποστήριξη νέων που βρίσκονται σε κίνδυνο ανά τον κόσμο.

Θεωρώ πως μετά τα lockdown όσες από τις εκθέσεις έχουν αναβληθεί εξαιτίας της πανδημίας θα πραγματοποιηθούν, όπως για παράδειγμα μια ομαδική έκθεση με θέμα τον «Καρκίνο» στην Ελβετία, μια άλλη με τίτλο “Κρυπτόν” στην Αθήνα, η κατασκευή ενός μεγάλου γλυπτού σε δημόσιο χώρο για την ανακύκλωση των θαλάσσιων απορριμμάτων κλπ. Πιστεύω επίσης πως θα μπορέσω να οργανώσω την επόμενη ατομική μου έκθεση στην Αθήνα.

Η κατάσταση που ζούμε τον τελευταίο ένα χρόνο δε μας επιτρέπει να προγραμματίζουμε με ακρίβεια τα επόμενα βήματά μας και μας παροτρύνει να είμαστε δημιουργικοί και ευέλικτοι. Ποτέ ξανά δεν έχει περάσει η γενιά μας παρόμοια παγκόσμια κρίση ή δεν έχει συνδέσει περισσότερο την τύχη της με την ανάγκη για την ανακάλυψη των Φαρμάκων και των Εμβολίων που θα επιτρέψουν την επιστροφή στην κανονικότητα και θα αλλάξουν τη ροή της ιστορίας!