ATHENS VOICE

Πέγκυ Κλιάφα: Τα έργα μου δημιουργούν ένα αίσθημα έκπληξης στον θεατή

Η καλλιτέχνιδα μάς μίλησε με αφορμή την έκθεσή της «Healing the Grid / Θεραπεύοντας το Πλέγμα» στην Γκαλερί Ζουμπουλάκη

Της Νίκης-Μαρίας Κοσκινά

Η εικαστικός Πέγκυ Κλιάφα παρουσιάζει τη νέα της ατομική έκθεση στην Γκαλερί Ζουμπουλάκη, εξετάζοντας την τέχνη ως θεραπευτική διαδικασία.

Η Πέγκυ Κλιάφα στη νέα έκθεσή της στην Γκαλερί Ζουμπουλάκη παρουσιάζει έργα τέχνης τα οποία εμπνέονται από τον χώρο της ιατρικής. Ολόκληρα γλυπτά -και μάλιστα μεγάλων διαστάσεων- έχουν δημιουργηθεί από καρτέλες χαπιών, κάψουλες διαφόρων χρωμάτων, σακούλες φαρμακείων. Ποιος φανταζόταν για παράδειγμα ότι μπορεί να δημιουργηθεί ένας πολυέλαιος μεγάλων διαστάσεων μόνο από διαφανείς κάψουλες ζελατίνης; Πέρα του ότι το εικαστικό αποτέλεσμα είναι άκρως εντυπωσιακό, τα έργα αυτά μας καλούν να αναλογιστούμε πάνω στη σχέση της τέχνης με την ιατρική και τη θεραπευτική χροιά μιας έκθεσης και ενός έργου τέχνης τόσο για τον δημιουργό του όσο και για τους επισκέπτες-θεατές. Αυτό άλλωστε είναι και το θέμα του συγκεκριμένου πρότζεκτ, που φέρει τον τίτλο «Healing the grid» (θεραπεύοντας το πλέγμα).

Τέχνη και θεραπεία ή θεραπεία μέσω της τέχνης: είναι ένα θέμα που απασχολεί το έργο σας. Πώς πιστεύετε ότι θεραπεύει η τέχνη; Πρώτον τον καλλιτέχνη και δεύτερον τον θεατή ενός έργου;

Η τέχνη και ειδικότερα η εικαστική, ως δημιουργία, είναι ικανή να «θεραπεύσει» είτε τον καλλιτέχνη, είτε οποιονδήποτε θέλει να εκφραστεί μέσα από αυτή. Συχνά βοηθούν η χειρωνακτική εργασία και το εικαστικό αισθητικό αποτέλεσμά της, η προσήλωση σε αυτόν το σκοπό και το «άδειασμα» του μυαλού από άλλες έννοιες, κάτι σαν διαλογισμός. Επίσης, η εικαστική δημιουργία μπορεί να πετύχει την αποφόρτιση συναισθημάτων μέσα από μη λεκτικούς τρόπους έκφρασης και να δώσει μεγάλη ικανοποίηση όταν η πρωτότυπη σκέψηγεννά ένα νέο έργο τέχνης από το μηδέν. Το Art therapy δε, εφαρμόζεται όλο και περισσότερο διεθνώς και σε πολλές χώρες συνταγογραφείται πλέον τόσο η δημιουργική απασχόληση με ειδικούς δασκάλους-θεραπευτές όσο και η επίσκεψη σε μουσεία και χώρους τέχνης.

Γεγονός που μας φέρνει στο άλλο μέρος της θεραπείας μέσω της τέχνης, αυτής που βιώνει ο θεατής των έργων. Είναι ασφαλώς πολύ υποκειμενική εμπειρία. Για τους ανθρώπους που μπορούν πράγματι απολαμβάνοντας ένα έργο τέχνης να σταματήσουν το χρόνο και να βυθιστούν σε αυτό, πιστεύω πως είναι μια δυνατή και θεραπευτική εμπειρία. Για τον θεατή, η θεραπεία έρχεται συχνά μέσα από τη συναισθηματική ή σωματική εμπλοκή με το έργο. Όταν ένα έργο ενεργοποιεί μια αίσθηση αναγνώρισης, ταύτισης ή ακόμα και αναστάτωσης, τότε ανοίγει χώρο για προβληματισμό, ίσως και κάθαρση. Δεν μιλάμε για ίαση με ιατρικούς όρους, αλλά για μια βαθύτερη, βιωματική μετατόπιση.

Για εμένα, η τέχνη δεν είναι απλώς μια έκφραση, αλλά ένα εργαλείο επεξεργασίας, κατανόησης και μεταμόρφωσης. Ως εικαστικός, μέσα από τη δημιουργία μπορώ να εμβαθύνω σε ερωτήματα που με απασχολούν – υπαρξιακά, κοινωνικά, πολιτικά. Η διαδικασία αυτή είναι θεραπευτική γιατί δίνει μορφή στο άμορφο, φέρνει φως σε περιοχές σκοτεινές, μου επιτρέπει την αποφόρτιση αλλά και την επανόρθωση.

Ο τίτλος της έκθεσης είναι «Healing the Grid / Θεραπεύοντας το Πλέγμα». Η τέχνη δρα ως θεραπεία από το πολεοδομικό πλέγμα; Δρα έξω από τα όρια της πόλης και της πραγματικότητας;

Το grid/πλέγμα, όπως το εννοώ στην έκθεση, είναι ταυτόχρονα φυσικό και συμβολικό, μεταφορικό: είναι το πολεοδομικό πλέγμα, η ίδια η πόλη, τα κοινωνικά δίκτυα και το διαδίκτυο, η ψηφιακή παρακολούθηση, αλλά και το ανθρώπινο σώμα – ένα σύστημα που μας διευκολύνει αφενός αλλά και μας περιορίζει αφετέρου. Το grid υπό μια έννοια περιλαμβάνει όλα όσα συγκροτούν το σύγχρονο δυτικό απαιτητικό τρόπο ζωής, ειδικά στις μεγαλουπόλεις.

Ο προβληματισμός αφορά τους τρόπους που επιλέγουμε να θεραπευτούμε και που αντιμετωπίζουμε τις παθογένειες αυτού του πιεστικού τρόπου ζωής. Η πρόταση είναι να προβληματιστούμε και ίσως να αποφύγουμε τις γρήγορες, επιφανειακές λύσεις περιττών φαρμάκων έναντι μιας επίπονης, αργής διαδικασίας αλλαγής του εαυτού και της στάσης μας. Τα φάρμακα κάνουν θαύματα. Χάρη σε αυτά πολλοί άνθρωποι ζουν, σηκώνονται κάθε μέρα από το κρεβάτι τους και λειτουργούν, αλλά χρειάζονται μέτρο, όπως όλα στη ζωή.

Σε αυτό το πλαίσιο, η τέχνη και ειδικά η συγκεκριμένη έκθεση δρουν ως παρεμβολή, ένα σημείο ρωγμής μέσα στην κανονικότητα της πόλης και της ταχύτητας. Μια παύση και αναθεώρηση, η αναζήτηση της ρίζας των προβλημάτων. Δεν είναι αναγκαστικά μια απόδραση από την πραγματικότητα, αλλά μια επαναδιαπραγμάτευση της πραγματικότητας.

Κάψουλες-χάπια, σακούλες φαρμακείου, καρτέλες χαπιών: γιατί κάνετε χρήση αυτών των υλικών στα έργα σας;

Χρησιμοποιώ αυτά τα υλικά τόσο για την αισθητική τους αξία, όσο και γιατί αποτελούν φορείς νοημάτων και συνειρμών. Τα χάπια με τα διάφορα χρώματα και σχήματά τους, οι κάψουλες και οι καρτέλες χαπιών με τη διαφάνεια και τη γυαλάδα τους ή οι καρτέλες αλουμινίου που είναι από μόνες τους μικρά γλυπτά, δημιουργούν μια πληθώρα υλικών και ιδεών, που χρησιμοποιώ όπως κάποιος άλλος καλλιτέχνης θα χρησιμοποιούσε χρώματα, πηλό, ψηφίδες κα. Στους πολυελαίους μου οι διαφανείς κάψουλες μετατρέπονται σε μικρά κρύσταλλα που αντανακλούν το φως, στις ασπίδες μου τα blister δίνουν την εντύπωση της αδιαπέραστης μεταλλικής επιφάνειας, στην «ταπετσαρία» από σακούλες φαρμακείου η τακτοποιημένη συσσώρευση πλαστικού γίνεται ένα σύγχρονο παλίμψηστο με εικόνες της πόλης. Οι δυνατότητες είναι ανεξάντλητες.

Από την άλλη μεριά φέρουν και ένα μεγάλο φορτίο εννοιών, συχνά στο κατώφλι ανάμεσα στο θεραπευτικό και το τοξικό. Ένα χάπι μπορεί να είναι φάρμακο ή εξάρτηση, μια σακούλα φαρμακείου μπορεί να φέρει ανακούφιση ή και την υπενθύμιση μιας μακροχρόνιας ασθένειας. Επίσης, ενσαρκώνουν με πολύ απτό τρόπο τη λογική του πλέγματος – είναι μετρήσιμα, τυποποιημένα, καθαρά, σχεδόν απρόσωπα.

Κάθε αντικείμενο μπορεί εν δυνάμει να μεταμορφωθεί σε έργο τέχνης; Ποια είναι τα δικά σας αγαπημένα υλικά;

Πολλά αντικείμενα έχουν τη δυνατότητα να μεταμορφωθούν σε έργα τέχνης, αρκεί να αναγνωρίσει κανείς τη δυναμική τους. Συχνά και για πολύ καιρό με περιβάλλει μια «ακαταστασία» από υλικά, που σχετίζονται με το φάρμακο, τη συσκευασία του, τα ιατρικά απορρίμματα χωρίς να προκαλούν ιδέες για έργα τέχνης. Και μια μέρα ξαφνικά γεννιέται μια ιδέα έργου με τη χρήση αυτών των καθημερινών και αόρατων αντικειμένων, που με συναρπάζει. Έτσι οι διαφανείς κάψουλες ζελατίνης και κυτταρίνης που μοιάζουν με κρυσταλλάκια, έγιναν πολυέλαιοι, τα χάπια έγιναν ψηφιδωτά, οι καρτέλες χαπιών διάφορα έργα γεωμετρικής αφαίρεσης.

Μου αρέσει γενικά να δουλεύω με υλικά που φέρουν μνήμη – είτε προσωπική είτε συλλογική. Επίσης, πολλές από αυτές τις συσκευασίες χαπιών ή οι σακούλες είναι ήδη χρησιμοποιημένες. Υπάρχουν συχνά ποιότητες στα υλικά, όπως η διαφάνεια, η γυαλάδα, η γλυπτικότητα, που κάτω από μια συγκεκριμένη διαχείριση αποκτούν «καλλιτεχνική αξία» και βρίσκω ενδιαφέρον το στοιχείο της έκπληξης, που δημιουργούν καθώς δίνουν άλλη εντύπωση από απόσταση και διαφορετική όταν πλησιάσει κανείς και ανακαλύψει περί τίνος πρόκειται πραγματικά. Συχνά δε με ρωτούν για την επεξεργασία που έχουν υποστεί αυτά τα υλικά για να δείχνουν έτσι. Προς το παρόν δεν τα αλλάζω και τα έργα αυτής της έκθεσης που περιλαμβάνουν χρώματα πράσινα, κόκκινα, χρυσά κλπ είναι τα πραγματικά τους χρώματα. Δημιουργώ μόνο με φάρμακα που έχουν λήξει και αποσυρθεί και υπάρχει δυσκολία στη συλλογή τους και την ταξινόμηση. Αυτός άλλωστε είναι και ένας από τους βασικούς λόγους που μου παίρνει πολύ χρόνο για να ολοκληρώσω τα έργα μου.

Πώς επιδρά στην καθημερινότητά μας η ύπαρξή μας και η κυκλοφορία μας στην πόλη και το χάος της; Είναι τα έργα σας ένας τρόπος για να βάλετε μια γραμμική τάξη σε αυτό το εξωτερικό χάος που βιώνουμε;

Η πόλη μάς ορίζει σε μεγάλο βαθμό. Η καθημερινή μας ύπαρξη μέσα σε αυτήν χαρακτηρίζεται από ρυθμούς που δεν ελέγχουμε: βιασύνη, ήχοι, εικόνες, δεδομένα, μαζικές κινήσεις. Οι δομές της διαπερνούν το σώμα μας. Όμως μέσα σε αυτό το αστικό χάος, η τέχνη για μένα δεν είναι εργαλείο επιβολής τάξης – δεν θέλω να δημιουργήσω «γραμμικότητα» με την έννοια της συμμόρφωσης, αλλά ως πράξη κατανόησης, συμβολισμού και, ίσως, ανακούφισης. Ίσως με την επιμονή μου στη δομή, την ταξινόμηση, τη γεωμετρία και την επανάληψη να απαντώ εικαστικά σε αυτό το βίωμα ανασυντάσσοντάς το.

Προσπαθώ να δείξω ότι το χάος δεν είναι πρόβλημα προς επίλυση, αλλά χώρος για επανεφεύρεση. Η πόλη και ο σύγχρονος πολιτισμός, μας προσφέρουν και μια πρωτοφανή ποιότητας ζωής, που συχνά θεωρούμε δεδομένη και δεν συνειδητοποιούμε την αξία της. Το έργο μου θα ήθελα να γίνεται ένας εικαστικός στοχασμός πάνω στο πώς επιδρά η πόλη στη ζωή μας – αλλά και μια ήσυχη αντίσταση σε αυτήν. Θα ήταν καλό να αποστασιοποιούμαστε πότε-πότε από την κεκτημένη ταχύτητα της καθημερινότητας και να εκμεταλλευόμαστε τα θετικά τους στοιχεία, μετριάζοντας τα αρνητικά τους.

Πώς κινείται ο επισκέπτης μέσα στην εγκατάσταση που έχετε φτιάξει; Υπάρχει κάποια λογική πορεία; Υπάρχει μια εναλλακτική διαδρομή που προτείνετε να ακολουθήσει ο θεατής για να ξεφύγει από την πραγματικότητα της πόλης; Ποια είναι η σχέση του σώματός του με τα αντικείμενα της έκθεσης και πώς μπορούν να δράσουν θεραπευτικά πάνω του;

Η εγκατάσταση δεν προτείνει μία συγκεκριμένη διαδρομή – είναι πολυεστιακή και εμπειρική. Ο θεατής καλείται να περιηγηθεί, να απομακρυνθεί για να μπορέσει να δει τα μεγάλα έργα/εγκαταστάσεις και να πλησιάσει για να ανακαλύψει -συχνά με έκπληξη- τα απρόσμενα υλικά και τις ποιότητές τους. Υπάρχουν σημεία που προκαλούν κοντινή επαφή, όπως μικρές λεπτομέρειες ή διαφανή στρώματα, και άλλα που ενεργοποιούν την χωρική εμπειρία.

Το κεντρικό μεγάλων διαστάσεων έργο με τίτλο «Chandelier III, Ziggurat – Ianos», μια μεγάλη φωτιστική εγκατάσταση με τη μορφή ανεστραμμένου Ζιγκουράτ, επιβάλλει την κίνηση γύρω από αυτό. Υπάρχουν επίσης, δύο νοητές διαγώνιοι: στη μια κρέμονται δύο κολώνες που μοιάζουν στιβαρές από μακριά, αλλά είναι φτιαγμένες από διαφανείς κάψουλες και κινούνται σαν «αέρας» και στην άλλη διαγώνιο υπάρχει ένα γλυπτό-πυραμίδα και ένα επίτοιχο έργο-διπλή πυραμίδα ή ρόμβος.

Στόχος μου είναι ο θεατής να νιώσει το σώμα του παρόν. Όχι να ξεχάσει την πόλη, αλλά να τη δει αλλιώς – να παρατηρήσει πώς ο ίδιος εγγράφεται μέσα στο πλέγμα. Η θεραπεία εδώ είναι σωματική, όχι αφηρημένη: περνά από την αίσθηση, από την παρατήρηση, από τη συμμετοχή.Έργα τέχνης μεγάλων διαστάσεων, που χρησιμοποιούν φως, έχουν μια ιδιαίτερη δύναμη να ενεργοποιούν τον θεατή με τρόπους που ξεπερνούν την παραδοσιακή εμπειρία της θέασης. Δεν κοιτάς απλώς το έργο – βρίσκεσαι μέσα του. Το φως γεμίζει τον χώρο, ακουμπά το σώμα, επηρεάζει την όραση και συχνά δημιουργεί ψευδαισθήσεις ήσυνθήκες που απαιτούν σωματική κίνηση και προσαρμογή. Μπορεί να επηρεάσει τη διάθεση (χαλάρωση, ένταση, δέος) και να ενεργοποιήσει μηχανισμούς προσοχής και αντίληψης – κάνει τον θεατή να παρατηρεί ενεργά και όχι παθητικά. Ελπίζω πως είναι μια «θεραπευτική» εμπειρία επίσης.

Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας έπειτα από τη συγκεκριμένη έκθεση;

Ήδη συμμετέχω, παράλληλα με την ατομική μου, σε μια ομαδική έκθεση με τίτλο «Elements of Harmony» στη Νέα Υόρκη, που επιμελείται επίσης η Δρ. Σωζήτα Γκουντούνα, υπό την αιγίδα του οργανισμού Greece in USAκαι σε παραγωγή της Μαρίας Κοσμίδου. Τον Οκτώβριο θα συμμετάσχω σε μια ομαδική έκθεση με βιβλία καλλιτεχνών (artists’ books) με τίτλο «ΒOOKMORPHS: Εικαστικά βιβλία από την Ελλάδα & το Ηνωμένο Βασίλειο» στο Hellenic Centre του Λονδίνου, με συμμετοχή Ελλήνων και Βρετανών εικαστικών.Την επιμέλεια της έκθεσης έχουν αναλάβει το Project 2 Athens (Φιόνα Μουζακίτη & Δέσποινα Σταύρου) και η Χριστίνα Μήτρεντσε, ενώ την εισαγωγή του κειμένου του καταλόγου η Διευθύντρια του Ελληνικού Κέντρου, Δρ. Νάγια Γιακουμάκη. Τέλος, το 2026 προγραμματίζω μια ατομική έκθεση στη Θεσσαλονίκη στη Γκαλερί Λόλα Νικολάου. Κάποια άλλα project/εκθέσεις βρίσκονται στο στάδιο του σχεδιασμού ακόμα. Μετά την έκθεση «Healing the Grid», πιστεύω πως θα συνεχίσω να εξερευνώ και να εργάζομαι πάνω σε θεματικές που σχετίζονται με το φάρμακο, τη βιοπολιτική του σώματος, την αστικότητα και τη θεραπεία.