Art.es
Τι συμβαίνει στην … Αθήνα;
Εκεί που η κρίση εξάπτει τη δημιουργική φαντασία
Η ερώτηση του τίτλου δεν μπορούσε, κατά πάσα πιθανότητα, να τεθεί σε πιο ενδιαφέρουσα ή άστατη περίοδο εδώ και αρκετές δεκαετίες. Με την ελληνική οικονομία να παλεύει να βγει από την κρίση χρέους, και με φόντο μια ασταθή πολιτική κατάσταση, δεν θα υπήρχε πιο κατάλληλη στιγμή να αναρωτηθεί κάποιος τι συμβαίνει στην σύγχρονη Αθήνα σήμερα.
Ένας ταξιδιώτης που θα έφτανε στην πόλη σήμερα θα έβλεπε ίσως μια ζωντανή, πολυάσχολη πόλη με πολυσύχναστους δρόμους, καφέ και μπαρ γεμάτα νέους ανθρώπους να πίνουν φραπέ, και σουβλατζίδικα. Ωστόσο, δεν θα χρειαζόταν να περιπλανηθεί κάποιος πολύ στους δρόμους, που θέλει θάρρος για να τους διασχίσεις, για να παρατηρήσει την πληθώρα των κλειστών καταστημάτων, εγκαταλελειμμένων κτηρίων (περισσότερων από το συνηθισμένο), και ενίοτε τα απομεινάρια της φωτιάς σε κάποιο κτήριο –ενθύμιο των πρόσφατων συγκεντρώσεων διαμαρτυρίας. Ο αριθμός των καταστημάτων λιανικής πώλησης που έκλεισαν στην Αθήνα μοιάζει να ισοφαρίζεται από τα καινούργια καφέ και μπαρ που πολλαπλασιάστηκαν γύρω από το κέντρο της πόλης, φέρνοντας στη μόδα νέες περιοχές, που δεν υπήρχαν όταν ζούσα εδώ μόνιμα πριν από επτά χρόνια. Έχοντας γίνει τακτικός επισκέπτης από τότε, θα περίμενε κανείς οι αλλαγές της πόλης να ακολουθούν ομαλά η μια την άλλη, δημιουργώντας μια συνέχεια χωρίς εκπλήξεις, όμως οι αλλαγές στην Αθήνα τα τελευταία χρόνια εμφανίζονται ταχύτατες και απότομες.
Η οικονομική κρίση είχε συνέπειες και στη σκηνή της σύγχρονης τέχνης, με πολλές αίθουσες τέχνης, συμπεριλαμβανομένων και κάποιων καλά εδραιωμένων, να κλείνουν εξαιτίας της συρρικνούμενης αγοράς. Ως αντίδραση σε αυτό, υπήρξε μια σημαντική αύξηση πρωτοβουλιών από τους ίδιους τους καλλιτέχνες, καθώς και μη κερδοσκοπικών πρωτοβουλιών, μεταξύ άλλων τη μη-κερδοσκοπική αίθουσα τέχνης State of Concept (stateofconcept.org), τη SNEHTA (snehtaresidency.org), που προωθεί διεθνείς και Έλληνες καλλιτέχνες μέσα από εκθέσεις και residencies στην περιοχή της Κυψέλης, και τη Lo and Behold (loandbehold.gr) που έχει φιλοξενήσει πολλές “pop-up” εκθέσεις. Η Beton 7 (beton7.com) στην περιοχή του Βοτανικού διευκολύνει projects σε συνεργασία με διεθνείς οργανώσεις και διοργανώνει εκπαιδευτικά προγράμματα για νέους καλλιτέχνες, με ποικίλο πρόγραμμα εκθέσεων και performances.
Ιδιωτικά ιδρύματα όπως το DESTE (deste.gr), που ίδρυσε ο συλλέκτης Δάκης Ιωάννου με στόχο να προωθεί καταξιωμένους καθώς και ανερχόμενους καλλιτέχνες, βρίσκεται στη Νέα Ιωνία και έχει να επιδείξει projects όπως το βραβείο DESTE, ένα διετές βραβείο που απονέμεται σε έναν ανερχόμενο Έλληνα καλλιτέχνη. Το νεοϊδρυθέν NEON (neon.org.gr) του συλλέκτη Δημήτρη Δασκαλόπουλου, διαθέτει ένα πρόγραμμα δωρεάν εκθέσεων, υποτροφιών και εκδηλώσεων και ελπίζει να διευρύνει τη γνώση και τη δημοτικότητα της τέχνης. Το Neon συνεργάστηκε πρόσφατα με τη Whitechapel Gallery του Λονδίνου στην έκθεση A Thousand Doors, που επιμελήθηκε η διευθύντρια της Whitechapel, Iwona Blazwick, και υποστήριξε την έκθεση No Country for Young Men προβάλλοντας τη δουλειά των Ελλήνων καλλιτεχνών στο κέντρο Καλών Τεχνών BOZAR στις Βρυξέλλες φέτος.
Η Athens Biennale (athensbiennale.org) ιδρύθηκε το 2007 και εξακολουθεί να προσφέρει ένα forum για διεθνή αισθητικό και πολιτικό διάλογο. Με το νέο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (emst.gr) να σχεδιάζεται να ανοίξει φέτος στο δικό του κτήριο, στο παλιό εργοστάσιο μπύρας Fix, στη Λεωφόρο Συγγρού, η περίοδος αυτή είναι ενδιαφέρουσα και γεμάτη ενέργεια για την τέχνη στην Αθήνα. Η οικονομική κρίση, αν και ανεπιθύμητη, είχε ως αποτέλεσμα να εμπνεύσει στοχασμό και αναπροσαρμογή στην σκηνή της τέχνης.
Η περιοχή του Ψυρρή έχασε αρκετή από τη δημοτικότητά της ως κέντρο της νυχτερινής διασκέδασης, όμως εξακολουθεί να φιλοξενεί ορισμένους από τους πιο εδραιωμένους χώρους τέχνης: η AlphaDelta Gallery (adgallery.gr) εκθέτει δουλειές Ελλήνων και διεθνών καλλιτεχνών, και αυτή τη στιγμή παρουσιάζει τη δουλειά του Νίκου Μάρκου και του Κωστή Βελώνη. Η A.Antonopoulou.Art Gallery (aaart.gr) παρουσιάζει νέους Έλληνες και διεθνείς καλλιτέχνες από το 2001. Η περιοχή βρίσκεται επίσης στο κέντρο της street art, η οποία δίνει το μέσο τους ανθρώπους να εκφράσουν τη ματαίωση που αισθάνονται. Η street art γνωρίζει τέτοια άνθιση, που η Δημαρχία κάνει αναθέσεις σε street artists, σε μια κίνηση στο πνεύμα του «χέρι που δεν μπορείς να το δαγκώσεις φίλα το», που κάποιοι ίσως βλέπουν ως μια κυνική προσπάθεια υπόσκαψης αυτής της έκφρασης αφού δεν μπορεί να κατασταλεί. Η Sarri12 (sarri12.com) είναι αφιερωμένη στους Αθηναίους street artists. Η Kappatos Gallery (kappatosgallery.com) εκθέτει Έλληνες και διεθνείς καλλιτέχνες και κάθε χρόνο φιλοξενεί την καταξιωμένη έκθεση Rooms στο Ξενοδοχείο St George Lycabettus, η οποία προωθεί τη δουλειά ανερχόμενων καλλιτεχνών και επιμελητών. Η ίδια αίθουσα τέχνης έχει επίσης λανσάρει το πρώτο επίσημο πρόγραμμα residency που υποστηρίζεται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, καθώς και το πρόγραμμα Publicscapes: Τέχνη και Επιμελητική Πρακτική στη Δημόσια Σφαίρα.
Κάποιες αίθουσες τέχνης που στο παρελθόν λειτουργούσαν στην περιοχή του Ψυρρή μετακόμισαν σε άλλες περιοχές της πόλης, όπως η The Breeder (thebreedersystem.com), που μετεγκαταστάθηκε το 2008 στην κοντινή περιοχή του Μεταξουργείου, υπό διαμόρφωση σήμερα, εκεί όπου η κατασκευαστική εταιρία Oliaros δημιουργεί μια καινούργια καλλιτεχνική γειτονιά που περιλαμβάνει χώρους στούντιο για καλλιτέχνες καθώς και κατοικίες για φοιτητές. Η Rebecca Camhi (rebeccacamhi.com) επίσης απέκτησε έναν νέο χώρο στην περιοχή του Μεταξουργείου, όπου παρουσιάζει πολλούς επιφανείς διεθνείς και Έλληνες καλλιτέχνες. Και οι δύο αυτές αίθουσες τέχνης ενώθηκαν με τη Vamiali’s Gallery (Vamiali.net) που είναι η πρώτη αίθουσα σύγχρονης τέχνης που άνοιξε στην περιοχή, το 2004. Το 2010 άνοιξε επίσης στο Μεταξουργείο η Δημοτική Πινακοθήκη (cityofathens.gr/en/municipal-art-gallery-0).
Καθώς τα οικονομικά προβλήματα έφεραν μείωση στις τιμές των ενοικίων, κάποιες ακριβές περιοχές έγιναν ξανά προσιτές. Η γκαλερίστα Χριστίνα Ανδρουλιδάκη άνοιξε την CAN (can-gallery.com) στο Κολωνάκι το 2012. «Η Αθήνα έχει μία πολύ ζωντανή σκηνή τέχνης, με πολλούς ανθρώπους να μετακινούνται προς το κέντρο της πόλης λόγω των χαμηλών ενοικίων, του καλού καιρού και της ενέργειας. Δεν θα με εξέπληττε αν η πόλη μετατρεπόταν σε ένα δημιουργικό κέντρο όπως ήταν το Βερολίνο πριν δέκα χρόνια» λέει. Η γκαλερί εστιάζει σε νέους και ανερχόμενους Έλληνες και διεθνείς καλλιτέχνες. Μια άλλη αίθουσα τέχνης που ιδρύθηκε πρόσφατα στο Κολωνάκι είναι η Eleftheria Tseliou (tseliougallery.com). Έχει μια πολύ θετική ματιά, λέγοντας ότι «οι συνθήκες αυτή τη στιγμή είναι πολύ δύσκολες για τις αίθουσες τέχνης και τους καλλιτέχνες, παρ’ όλα αυτά η δημιουργικότητα δεν έχει επηρεαστεί, αντιθέτως συμβαίνουν καλά πράγματα, παράγονται σπουδαία έργα και υπάρχει έντονη διάθεση να προχωρήσουμε». Η Elika Gallery (elikagallery.com), επίσης στο Κολωνάκι, εστιάζει σε νέους και ανερχόμενους Έλληνες καλλιτέχνες, φιλοξενώντας αυτή τη στιγμή τη Ζωή Γιαμπουλδάκη. Λίγο δυτικότερα από το κέντρο της πόλης, στο Θησείο, βρίσκεται η αίθουσα τέχνης Eleni Koroneou (koroneougallery.com), η οποία συνεχίζει να προωθεί Έλληνες και διεθνείς καλλιτέχνες, και αυτή τη στιγμή παρουσιάζει τη δουλειά του Γιώργου Σαπουντζή.
Καθώς γράφω, η Art Athina (art-athina.gr), η έκθεση των αιθουσών τέχνης της Αθήνας, πρόκειται να εγκαινιαστεί για τη 18η έκδοσή της σε μόλις μία εβδομάδα. Φιλοξενούμενη στο Ολυμπιακό Στάδιο Taekwondo, στο Φάληρο, η έκθεση έχει επεκταθεί και περιλαμβάνει πρωτοβουλίες που αναπτύσσονται από τους ίδιους τους καλλιτέχνες στην Αθήνα, και επίσης καλεί αντίστοιχες από το εξωτερικό, στο τμήμα της Platforms Project, που φιλοξενεί 47 πρωτοβουλίες καλλιτεχνών από 18 διαφορετικές χώρες.
Στην αρχαιότητα της πόλεως, οι πολίτες μπορούσαν να απειλήσουν ότι θα μετακινήσουν την πόλη από την τοποθεσία που καταλάμβανε τότε σε άλλη τοποθεσία – παρ’ όλα αυτά θα παρέμενε η ίδια πόλη. Η πόλις δεν ήταν τα κτήρια αλλά οι ίδιοι οι πολίτες. Μπροστά στην ασταθή οικονομική και πολιτική κατάσταση σώζεται ίσως ακόμα στην σημερινή Αθήνα ο απόηχος από αυτό. Η πολιτική υποδομή μπορεί να καταρρέει, όμως ο κόσμος βρίσκει τρόπους να προσαρμόζεται και να παράγει τέχνη σε πείσμα όλων. Η αθηναϊκή καλλιτεχνική σκηνή δεν είναι τα κτήρια και οι χώροι, όσο οι καλλιτέχνες, οι αίθουσες τέχνης και οι συλλέκτες που συνεργάζονται και βρίσκουν νέους τρόπους να εκφράσουν τη δημιουργικότητά τους. Οι καιροί είναι σίγουρα δύσκολοι, αλλά όπως λέει και η Ελευθερία Τσέλιου, «η Art-Athina δεν σταμάτησε να γίνεται, στις γκαλερί γίνονται ενδιαφέρουσες εκθέσεις και τα πράγματα προχωρούν, με τριπλάσια προσπάθεια απ’ ό,τι χρειαζόταν πριν, αλλά αυτό αποδεικνύει ότι υπάρχουν άνθρωποι πρόθυμοι να κάνουν αυτή την προσπάθεια, και ελπίζω ότι κάτι θα αλλάξει».
Ο Chris Hawtin είναι καλλιτέχνης και συγγραφέας. Είναι ανταποκριτής του art.es στο Λονδίνο και στην Αθήνα.
