Η ΑΞΙΑ

Όταν η Τέχνη βρίσκεται σε διάλογο με την Ιατρική

Η Πέγκυ Κλιάφα μιλά στην “axianews” με αφορμλη την έκθεση Healing the Grid, που παρουσιάζεται στην Γκαλερί Ζουμπουλάκη, για τις ιδέες, τις αναζητήσεις και τους συμβολισμούς που διαπνέουν το έργο της. 

Συνέντευξη στη Ζέτα Τζιώτη

Η νέα ατομική έκθεση της Πέγκυς Κλιάφα, με τίτλο Healing the Grid / Θεραπεύοντας το Πλέγμα, που παρουσιάζεται στη Γκαλερί Ζουμπουλάκη τον Σεπτέμβριο του 2025, φέρνει σε διάλογο την τέχνη με την ιατρική, τον μοντερνισμό με την αρχαϊκή σοφία, και τη γεωμετρία της πόλης με τη μεταβολική αρχιτεκτονική του σώματος. Με αφορμή την έκθεση, συνομιλούμε με την εικαστικό για τις ιδέες, τις αναζητήσεις και τους συμβολισμούς που διαπνέουν το έργο της.

Συναντήσαμε την καλλιτέχνιδα στον χώρο της γκαλερί, θαυμάσαμε τα έργα και συζητήσαμε μαζί της.

Η έννοια του «πλέγματος» κατέχει κεντρική θέση στην έκθεσή σας. Πώς γεννήθηκε η ιδέα για τη σύνδεσή του με την ιατρική και την ευρύτερη θεώρηση της υγείας στη σύγχρονη κοινωνία;

Η δουλειά μου ήταν πάντα συνδεδεμένη με το «πλέγμα/grid» μορφολογικά και εννοιολογικά. Είναι μια μορφή που συνάδει με την ιδιοσυγκρασία μου και που επιβάλλεται συχνά λόγω της πρώτης ύλης μου (καρτέλες χαπιών), που συνθέτω σε διάφορα έργα γεωμετρικής αφαίρεσης. Επίσης, η δουλειά μου εδώ και πολλά χρόνια είναι συνδεδεμένη με θέματα υγείας, ιατρικής και του φαρμάκου. Το πάντρεμά τους ως ιδέα γεννήθηκε διότι έβλεπα  το φάρμακο και την υπερκατανάλωσή του ως συνέπεια της πίεσης της ζωής στην πόλη και ιδιαίτερα στη μεγαλούπολη, που είναι «συνώνυμη» του “grid”. Και μάλιστα όχι μόνο της πόλης, αλλά και εν γένει του δυτικού τρόπου ζωής και της υπερσυνδεσιμότητας που αντιπροσωπεύει μια άλλη ομάδα πλεγμάτων και δικτύων στη ζωή μας. Στη συνέχεια συνειδητοποίησα πως ο όρος χρησιμοποιείται ευρέως και στους χώρους της ιατρικής και της ψυχολογίας, εννοώντας το δίκτυο νεύρων ή αγγείων, τα χειρουργικά πλέγματα κα.

Αυτό που με προβληματίζει όμως κυρίως είναι το πως αντιδρούμε στην εμφανή ή υποδόρια πίεση που ασκούν τα ποικίλα πλέγματα που έχουν εισχωρήσει στην καθημερινότητά μας. Πως αντιμετωπίζουμε τα σωματικά και ψυχικά θέματα υγείας που προκύπτουν από τον αυτόν τον τρόπο ζωής γιατί πολύ συχνά καταφεύγουμε στο φάρμακο αποφεύγοντας την αναζήτηση της ρίζας των προβλημάτων και τις επίπονες αλλαγές στον εαυτό μας τις συνήθειές μας.

Το πλέγμα ως δομική και συμβολική μονάδα, από τη μία πλευρά αντιπροσωπεύει την τάξη, τον έλεγχο, τον ορθολογισμό της σύγχρονης αστικής ζωής – είναι σχεδόν μια μορφή καταναγκασμού. Από την άλλη, στην ιατρική συναντούμε πλέγματα διαφορετικής φύσης: δίκτυα νευρώνων, κυκλοφορικά ή λεμφικά συστήματα – δομές που υπαινίσσονται ζωή, ροή, μεταβολή. Η ιδέα της θεραπείας του πλέγματος γεννήθηκε μέσα από αυτή τη δυαδικότητα.

Στο θεωρητικό πλαίσιο της έκθεσης γίνεται αναφορά στο ζιγκουράτ ως αντιπρόταγμα απέναντι στο μοντέρνο πλέγμα. Τι σας οδήγησε στην επιλογή αυτού του αρχαίου αρχιτεκτονικού τύπου ως σημείου αναφοράς;

Πράγματι το κεντρικό έργο της έκθεσης είναι ένας μεγάλος πολυέλαιος με τη μορφή ανεστραμμένου Ζιγκουράτ και μάλιστα αναρτημένου σε ένα ικρίωμα. Η δουλειά μου είχε από την πρώτη στιγμή αναφορές σε αρχιτεκτονικά στοιχεία (βιτρό, ψηφιδωτά κλπ) και τη σύνδεσή τους με τη θρησκεία και την ίαση στην πρώιμη μεταφυσική της φάση, αλλά και μεταγενέστερα. Έτσι και αυτή τη φορά, εμπνεύστηκα από αρχετυπικά αρχιτεκτονικά στοιχεία όπως το Ζιγκουράτ, τους κίονες, τα τετράγωνα, αλλά και από τα σύγχρονα μεγάλα κτίρια/ουρανοξύστες. Τα «έντυσα» όλα με χάπια και τις συσκευασίες τους, προκειμένου να θίξω συμβολικά τα προβλήματα της υγείας και τον τρόπο αντιμετώπισής τους μέσα από την ιστορία της Τέχνης και της Αρχιτεκτονικής. Η σύγχρονη κοινωνία, με την καταναλωτική της κουλτούρα, βασίζεται όλο και περισσότερο στα φάρμακα για να διατηρήσει τη «σταθερότητα» της ψυχικής και σωματικής υγείας. Ακόμα και οι πιο στιβαρές δομές όμως μπορούν να είναι εύθραυστες και εξαρτημένες.

Το ζιγκουράτ, ως αρχέτυπο της ανόδου και της σύνδεσης ουρανού και γης, φέρει μέσα του μια ιεραρχία. Με ενδιέφερε η κάθετη διάσταση του, σε αντίθεση με την οριζόντια ψυχρότητα του μοντερνιστικού grid. Το ζιγκουράτ ενεργοποιεί μια σωματική και πνευματική διαδρομή – έναν άξονα αναζήτησης, προσφοράς και ίασης. Ήθελα προτείνω στον θεατή μια εναλλακτική γεωμετρία εμπειρίας και έναν προβληματισμό πάνω στο πως επιλέγει να θεραπεύσει τις συνέπειες του σύγχρονου πιεστικού τρόπου ζωής.

Το έργο σας φαίνεται να ενσωματώνει στοιχεία από την ιστορία της τέχνης, της επιστήμης και της φιλοσοφίας. Πώς διαμορφώνεται η εικαστική σας γλώσσα μέσα από αυτές τις διεπιστημονικές αναζητήσεις;

Η σύγχρονη τέχνη είναι πάντα ένας διάλογος με τον θεατή αλλά και με την ιστορία της τέχνης και της φιλοσοφίας. Η ιδιαιτερότητα της δικής μου εικαστικής γλώσσας είναι ότι προστίθεται και ο διάλογος με την ιστορία της επιστήμης, και ειδικότερα της ιατρικής και του φαρμάκου. Δεν με ενδιαφέρει η επιφανειακή αισθητικοποίηση της επιστήμης ή της φιλοσοφίας, αλλά ο βαθύτερος διάλογος μαζί τους.

Η δουλειά μου ανήκει στη σύγχρονη τέχνη και διασταυρώνεται με ρεύματα όπως η εννοιολογική τέχνη, η Arte Povera, ο μινιμαλισμός και η γεωμετρική αφαίρεση, κοινωνική και πολιτική τέχνη. Επίσης, με ενδιαφέρει η επαναδιαπραγμάτευση γνωστών παλαιότερων έργων τέχνης και σε αυτή την έκθεση υπάρχουν 2 έργα – homage σε εικαστικούς όπως ο Joseph Albers και ο Sean Scully. Συνθέτω αυτά τα στοιχεία με μια διεπιστημονική και κριτική ματιά, δημιουργώντας ένα προσωπικό, νομίζω αναγνωρίσιμο ιδίωμα, που δεν περιορίζεται σε ένα μόνο ρεύμα.

Η εικαστική γλώσσα μου διαμορφώνεται ως πολυεπίπεδη αφήγηση, όπου η επιστήμη προσφέρει τα υλικά και τα δομικά μοντέλα (φάρμακα, συσκευασίες φαρμάκων), η φιλοσοφία θέτει τα ερωτήματα (ύπαρξη, αλήθεια, γνώση) και η ιστορία της τέχνης δίνει το αισθητικό πλαίσιο και τα μέσα ερμηνείας. Μέσα από αυτό το διεπιστημονικό πλέγμα ελπίζω να είναι το έργο μου επίκαιρο, εύστοχο και ανοιχτό σε πολλαπλές αναγνώσεις και προβληματισμούς.

Η έκθεση διατυπώνει μία ουσιαστική κριτική απέναντι στη φαρμακοεξαρτημένη προσέγγιση της υγείας. Πιστεύετε ότι η τέχνη μπορεί να λειτουργήσει, με κάποιον τρόπο, ως θεραπευτικός μηχανισμός;

Το πιστεύω. Όχι με την έννοια της αντικατάστασης της ιατρικής, αλλά ως συμπληρωματικός δρόμος κατανόησης και ανακούφισης. Η τέχνη μπορεί να ανοίξει χώρους ενσυναίσθησης, στοχασμού, αυτογνωσίας. Να λειτουργήσει ως καθρέφτης – και ταυτόχρονα ως γέφυρα. Σε έναν κόσμο που αντιμετωπίζει το σώμα σαν μηχανή, η τέχνη μπορεί να το ξανασυνδέσει με το πνεύμα του.

Η τέχνη και ειδικότερα η εικαστική, ως δημιουργία, είναι ικανή να «θεραπεύσει» είτε τον καλλιτέχνη, είτε οποιονδήποτε θέλει να εκφραστεί μέσα από αυτή. Συχνά βοηθούν η χειρωνακτική εργασία και το εικαστικό αισθητικό αποτέλεσμά της, η προσήλωση σε αυτόν το σκοπό και το «άδειασμα» του μυαλού από άλλες έννοιες, κάτι σαν διαλογισμός. Επίσης, η εικαστική δημιουργία μπορεί να πετύχει την αποφόρτιση συναισθημάτων μέσα από μη λεκτικούς τρόπους έκφρασης και να δώσει μεγάλη ικανοποίηση όταν η πρωτότυπη σκέψη γεννά ένα νέο έργο τέχνης από το μηδέν. Το Art therapy δε, εφαρμόζεται όλο και περισσότερο διεθνώς και σε πολλές χώρες συνταγογραφείται πλέον τόσο η δημιουργική απασχόληση με ειδικούς δασκάλους-θεραπευτές όσο και η επίσκεψη σε μουσεία και χώρους τέχνης.

Γεγονός που μας φέρνει στο άλλο μέρος της θεραπείας μέσω της τέχνης, αυτής που βιώνει ο θεατής των έργων. Είναι ασφαλώς πολύ υποκειμενική εμπειρία. Για τους ανθρώπους που μπορούν πράγματι απολαμβάνοντας ένα έργο τέχνης να σταματήσουν το χρόνο και να βυθιστούν σε αυτό, πιστεύω πως είναι μια δυνατή και θεραπευτική εμπειρία. Για τον θεατή, η θεραπεία έρχεται συχνά μέσα από τη συναισθηματική ή σωματική εμπλοκή με το έργο. Όταν ένα έργο ενεργοποιεί μια αίσθηση αναγνώρισης, ταύτισης ή ακόμα και αναστάτωσης, τότε ανοίγει χώρο για προβληματισμό, ίσως και κάθαρση. Δεν μιλάμε για ίαση με ιατρικούς όρους, αλλά για μια βαθύτερη, βιωματική μετατόπιση. Και ελπίζω η συγκεκριμένη έκθεση και το φως των έργων που σε αγκαλιάζει να δημιουργεί τέτοια συναισθήματα.

Για εμένα, η τέχνη δεν είναι απλώς μια έκφραση, αλλά ένα εργαλείο επεξεργασίας, κατανόησης και μεταμόρφωσης. Ως εικαστικός, μέσα από τη δημιουργία μπορώ να εμβαθύνω σε ερωτήματα που με απασχολούν – υπαρξιακά, κοινωνικά, πολιτικά. Η διαδικασία αυτή είναι θεραπευτική γιατί δίνει μορφή στο άμορφο, φέρνει φως σε περιοχές σκοτεινές, μου επιτρέπει την αποφόρτιση αλλά και την επανόρθωση.

Ο θεατής καλείται να βιώσει την εγκατάσταση όχι μόνο ως αισθητική εμπειρία αλλά και ως σωματική. Πώς αντιλαμβάνεστε τη σχέση μεταξύ σώματος και έργου στον εκθεσιακό σας σχεδιασμό;

Το σώμα δεν είναι απλός θεατής· είναι συνδημιουργός της εμπειρίας. Η εγκατάσταση σχεδιάστηκε ώστε να προκαλεί κινήσεις, παύσεις, αναπνοές – όπως θα το έκανε ένας ναός ή ένα θεραπευτικό περιβάλλον. Θα ήθελα ο επισκέπτης να αισθανθεί ότι περνά μέσα από ένα “πλέγμα” που τον αφορά προσωπικά. Να ενεργοποιηθεί όχι μόνο νοητικά, αλλά και σωματικά, να νιώσει το βάρος και τον ρυθμό του χώρου.

Στόχος μου είναι ο θεατής να έχει συμμετοχή. Όχι να ξεχάσει την πόλη ή τα άλλα ποικίλα πλέγματα που τον περιβάλλουν, αλλά να τα δει αλλιώς – να παρατηρήσει πώς ο ίδιος εγγράφεται μέσα στο πλέγμα. Η θεραπεία θα επιθυμούσα να είναι και σωματική, όχι αφηρημένη: να περνά από την αίσθηση, από την παρατήρηση, από τη συμμετοχή. Έργα τέχνης μεγάλων διαστάσεων, που χρησιμοποιούν φως, έχουν μια ιδιαίτερη δύναμη να ενεργοποιούν τον θεατή με τρόπους που ξεπερνούν την παραδοσιακή εμπειρία της θέασης. Δεν κοιτάς απλώς το έργο — βρίσκεται μέσα του. Το φως γεμίζει τον χώρο, ακουμπά το σώμα, επηρεάζει την όραση και συχνά δημιουργεί συνθήκες που απαιτούν σωματική κίνηση και προσαρμογή. Μπορεί να επηρεάσει τη διάθεση (χαλάρωση, ένταση, δέος) και να ενεργοποιήσει μηχανισμούς προσοχής και αντίληψης — κάνει τον θεατή να παρατηρεί ενεργά και όχι παθητικά. Ελπίζω πως είναι μια «θεραπευτική» εμπειρία επίσης.

Ποιος ήταν ο ρόλος της επιμελήτριας, Δρ. Σωζήτας Γκουντούνα, στη διαμόρφωση της έκθεσης και πώς εξελίχθηκε η δημιουργική σας συνεργασία;

Η Σωζήτα είναι μια επιμελήτρια-συγγραφέας με μεγάλη εμπειρία, βαθιά γνώση της Θεωρίας και της Ιστορίας της Τέχνης, αλλά και της σύγχρονης εικαστικής σκηνής σε διεθνές επίπεδο. Το γεγονός ότι είχαμε συνεργαστεί επανειλημμένα στο παρελθόν σε διάφορα project και ότι γνωρίζει σε βάθος τη δουλειά μου, μας βοήθησε να υπερβούμε τις δυσκολίες που δημιουργεί η απόσταση, διότι εκείνη ζει και εργάζεται τα τελευταία χρόνια στη Νέα Υόρκη. Επίσης, το θέμα της συγκεκριμένης έκθεσης, σχετίζεται πολύ με τη ζωή στη μεγαλούπολη και καταστάσεις που βιώνει εκείνη καθημερινά εκεί και αυτό την ενέπνευσε ιδιαίτερα.

Μέσα από τις εποικοδομητικές μας συζητήσεις βρήκαν τα έργα τη θέση τους και γεννήθηκε το υπέροχο κείμενο που έγραψε για την έκθεση. Η ευρύτητα της σκέψης της, ο εύστοχος τρόπος με τον οποίο προσεγγίζει την τέχνη, έδωσαν βάθος στο θεωρητικό υπόβαθρο της έκθεσης. Η συνεργασία μας ήταν διάλογος ουσίας – μια συνύπαρξη, όχι απλή επιμέλεια. Μέσα από τη συζήτηση και την ανταλλαγή ιδεών, το σκεπτικό της έκθεσης απέκτησε πιο ξεκάθαρη μορφή, συνδέθηκε με έννοιες που ήδη υπήρχαν υπόγεια αλλά τώρα αναδύθηκαν πιο συνειδητά.

Ποια είναι τα επόμενα βήματά σας στον καλλιτεχνικό χάρτη; Σκοπεύετε να συνεχίσετε τη διερεύνηση της σχέσης μεταξύ τέχνης, επιστήμης και κοινωνίας;

Ήδη συμμετέχω, παράλληλα με την ατομική μου, σε μια ομαδική έκθεση με τίτλο  “Elements of Harmony” στη Νέα Υόρκη, που επιμελείται επίσης η Δρ. Σωζήτα Γκουντούνα, υπό την αιγίδα του οργανισμού Greece in USA και σε παραγωγή της Μαρίας Κοσμίδου. Τον Οκτώβριο θα συμμετάσχω σε μια ομαδική έκθεση με βιβλία καλλιτεχνών (aritsts’ books) με τίτλο “BOOKMORPHS: Εικαστικά βιβλία από την Ελλάδα & το Ηνωμένο Βασίλειο” στο Hellenic Centre του Λονδίνου, με συμμετοχή Ελλήνων και Βρετανών εικαστικών. Την επιμέλεια της έκθεσης έχουν αναλάβει το Project 2 Athens (Φιόνα Μουζακίτη & Δέσποινα Σταύρου) και η Χριστίνα Μήτρεντσε και την εισαγωγή του κειμένου του καταλόγου η Διευθύντρια του Ελληνικού Κέντρου, Δρ. Νάγια Γιακουμάκη.

Το 2026 προγραμματίζω μια ατομική έκθεση στη Θεσσαλονίκη στη Γκαλερί Λόλα Νικολάου. Κάποια άλλα project/εκθέσεις βρίσκονται στο στάδιο του σχεδιασμού ακόμα.

Μετά την έκθεση Healing the Grid, είναι πολύ πιθανό να συνεχίσω να εξερευνώ και να εργάζομαι πάνω σε θεματικές που σχετίζονται με την τέχνη, την επιστήμη και την κοινωνία και ειδικότερα με το φάρμακο, τη βιοπολιτική του σώματος, την αστικότητα και τη θεραπεία. Είναι δε θέματα διαχρονικά και πάντα επίκαιρα, διότι πάντα κάτι νέο προκύπτει: από απλά καθημερινά ως ρηξικέλευθα και απρόσμενα όπως η πρόσφατη πανδημία. Επίσης, είναι προβληματισμοί που αφορούν όλη την ανθρωπότητα και την ύπαρξή μας.